اباصلت‏ يکي از اصحاب خاص علي بن موسي الرضا(ع) و خادم و محرم‏اسرار آن حضرت بود. .

تولد

جد اعلاي عبدالسلام در هرات زندگي مي‏کرد. وي در يکي از جنگها اسير و به حجاز برده شد و برده عبدالرحمان بن جندب گرديد; لذا پدران وي در مدينه زندگي مي‏کردند و او در مدينه منوره متولدگرديد و در آنجا رشد نمود. وي براي به دست آوردن احاديث وسخنان گهربار اهل‏بيت پيامبر(ص)مسافرتهاي زيادي نمود. گاهي دربغداد و حجاز، و کوفه و يمن و مدتي در نيشابور و ديگرشهرهاي‏خراسان بسر برد. او در علم حديث مقامي بلند و ارجمند پيدا کرد.

سلسله نسب

عبدالسلام فرزند صالح، کنيه‏ اش اباصلت و معروف به هروي است. سمعاني در انساب خود مي‏گويد: ابوالصلت فرزند صالح، فرزندسليمان، فرزند ايوب، فرزند ميسره هروي قرشي، از مواليان‏ عبدالرحمان بن جندب است .

چون که جد اعلاي وي برده عبدالرحمان بود، وي را از مواليان می شمردند .

شيداي ولايت

اباصلت‏ با اين که از راويان اهل سنت نيز روايات زيادي نقل‏ کرده و در بين آنها نيز به صدق و راستي معروف است، اما شيداي ولايت و عاشق اهل‏بيت پيامبر:، خصوصا علي بن موسي الرضا(ع)بود. تا جايي که افتخار خدمتگذاري آن حضرت را به دست آورد و محرم‏اسرار آن امام همام(ع)گرديد .

از روايات زيادي استفاده مي‏شود که اباصلت مورد عنايت و توجه‏ حضرت امام رضا(ع) بود و امام او را بسيار دوست مي‏داشت. درپيشبرد محافل و مجالس او را همراه خود مي‏برد. و در مواقع خاص‏ تذکرات بسيار سازنده‏اي به او مي‏داد و شخصيت ايماني او را پرورش‏ مي‏داد .

اباصلت هروي تا آخرين لحظه زندگي امام رضا(ع)، از وي جدا نشدو حديث غم‏ انگيز شهادت آن حضرت را چنين نقل کرد:

«روزي در محضر امام رضا(ع)بودم. آن حضرت فرمود: فردا به‏ مجلس مامون داخل مي‏شوم. اگر با سرپوشيده از آن خانه خارج شدم‏ ديگر با من سخن نگو. روز ديگر آن حضرت بعد از نماز صبح‏ جامه‏ هايش را پوشيد و در محراب نشست و منتظر ماند تا اين که‏ غلامان مامون آمدند. آنگاه کفش خود را پوشيد، رداي مبارک را بردوش افکند. و به مجلس مامون وارد شد. من در خدمت آن حضرت‏بودم. چند طبق از ميوه‏ هاي گوناگون نزد مامون بود. او خوشه‏انگوري را که بعضي از دانه‏ هاي آن را زهرآلود کرده بودند، دردست داشت و آن دانه‏ هايي که زهرآلود نبود مي‏خورد تا متهم نشود. چون نظرش به آن حضرت افتاد. مشتاقانه از جاي خود برخاست و دست‏در گردن مبارک امام(ع)انداخت و ميان دو ديده وي را بوسيد و به‏ حسب ظاهر آنچه مي‏توانست اکرام و احترام نمود .

او را به جاي خود نشاند و آن خوشه انگور را به او داد و گفت:

حضرت فرمود: شايد انگور بهشت از اين نيکوتر باشد .

مامون گفت: از اين انگور تناول نما .

حضرت فرمود: مرا از خوردن اين انگور معاف دار .

مامون خيلي اصرار کرد.. .

حضرت سه دانه از آن انگور زهر آلود تناول کرد. حالش دگرگون‏ شد. باقي انگور را بر زمين افکند و از آن مجلس برخاست. مامون‏ گفت: اي پسرعمو کجا مي‏روي؟!

فرمود: به آنجا که مرا فرستادي.

آن حضرت غمگين و محزون سرخودرا پوشيد و از خانه مامون بيرون آمد .

اباصلت مي‏گويد: به دستور وي با او سخن نگفتم تا به خانه خود وارد شد و فرمود: در را ببند…»

امام رضا(ع)با همين انگور زهرآلود به ديار ابد شتافت و شربت‏ شهادت نوشيد.

در منظر اهل نظر

اباصلت هروي در نزد تمام رجال شناسان شيعه، و اکثر علماي‏اهل‏سنت مورد وثوق مي‏باشد. روايات وي را با اطمينان خاطرمي‏پذيرند .

نجاشي مي‏گويد: عبدالسلام بن صالح، ابوالصلت هروي راوي احاديث ي‏از امام رضا(ع) است. وي از ثقات به شمار مي‏رود و کتابي درباره‏ رحلت امام رضا(ع)تاليف نموده است .

کشي مي‏گويد: ابوصلت داراي احاديثي منقح و صحيح مي‏باشد و ماديديم که او حديث مي‏شنود و به تشيع بسيار علاقمند است. هيچگاه‏ دروغ از او مشاهده نشد .

اباصلت هروي به علت اين که با اهل سنت نيز معاشرت داشت و ازآنها روايت نقل مي‏کرد، براي بعضي اين اشتباه پيش آمد که او راعامي و از اهل سنت معرفي کردند.

مرحوم شيخ طوسي، مي‏گويد: «ابوالصلت‏ خراساني هروي، عامي است‏و از اصحاب امام رضا(ع)مي‏باشد و بکربن صالح از وي روايت نقل‏کرده است.»

ابراهيم بن هاشم مي‏گويد: امام رضا(ع)به اباصلت هروي فرمود: آيا تو نيز مانند ديگران، به آنچه خداوند متعال نسبت‏به ماواجب کرده يعني ولايت ما منکر هستي؟

اباصلت مي‏گويد: به خدا پناه مي‏برم، بلکه من به ولايت‏ شمااقرار دارم .

روايات و دلائل و شواهد ديگري نيز حاکي است که وي نه تنها به‏ولايت امام رضا(ع) اقرار داشت، بلکه عاشق و شيداي اهل بيت‏ پيامبر(ص)بود .

در نظر اهل سنت

عبدالسلام اباصلت هروي در نظر اکثر علماي اهل سنت مردي صالح وراستگو مي‏باشد. اما اکثر احاديث وي را چون که بوي محبت‏ اهل‏ البيت: دارد، نپذيرفتند و آنها را غير معروف شمردند .

ابن جوزي مي‏گويد: او خادم امام رضا(ع)و مرد صالحي مي‏باشد .

يحيي بن معين مي‏گويد: ابوصلت راستگو و مورد اطمينان است و درنزد ما از دروغگويان محسوب نمي‏شود. تنها عيبي که دارد، شيعه ودوستدار آل رسول است .

در نظر آنها همين، دوستي اهل‏بيت پيامبر: تنها عيب اوست. و درنظر ما شيعيان اين بالاترين افتخار وي است که همه آن را اقراردارند .

وفات

عبدالسلام بن صالح، اباصلت هروي، باعمري پربرکت در نشر احاديث‏اهل‏بيت پيغمبر(ص)و بحث و مناظره با منکرين دين و مخالفين وخدمتگذاري سالهايي از عمرش به حضرت امام رضا(ع)درسال 232 يا236 ه .ق دار فاني را وداع گفت، و دوستداران علم و حديث راداغدار نمود .

آنچه مسلم است، اندکي قبل از وفات در نيشابور بوده است. امادر کجا وفات يافته و در کجا مدفون گرديده در کتب تاريخ و حديث‏از آن ذکري نيست .

در حومه شهر مقدس مشهد در کنار جاده سنگ بست مزاري است که‏ مي‏گويند قبر اباصلت مي‏باشد. و مردم او را در آنجا زيارت‏ مي‏کنند. ولي در آن مزار هيچ گونه اثر و نشانه‏ اي که ثابت کند اين مزار متعلق به ابوصلت است وجود ندارد. سنگ و لوحي هم دراثبات اين مطلب در آنجا نمي‏باشد .