راغب در مفردات خود مى‏گويد: خيانت و نفاق به يك معنا است، ولى خيانت گفته مى‏شود به اعتبار عهد و امانت، و نفاق گفته مى‏شود به اعتبار دين و ليكن در استعمال، هر دو لفظ در هر دو معنا استعمال مى‏شود. پس خيانت به معناى مخالفت نهانى با حقى از حقايق و شكستن پيمان آن است، مثلا گفته مى‏شود:” خنت فلانا- عهد فلانى را شكستم” و” خنت امانة فلان- امانت فلانى را خيانت كردم” يعنى پيمانى را كه با او داشتم در خفا نقض كردم، و به همين معنا است آيه شريفه” لا تَخُونُوا اللَّهَ وَ الرَّسُولَ وَ تَخُونُوا أَماناتِكُمْ” «1».
و جمله” وَ تَخُونُوا أَماناتِكُمْ” جايز است كه مجزوم و معطوف بر” تخونوا” ى سابق باشد، در اين صورت معنايش” و لا تخونوا اماناتكم: به امانتهاى خود خيانت مكنيد” مى‏باشد. و نيز جايز است كه منصوب به” ان” مقدر باشد و تقدير آن” و ان تخونوا اماناتكم” است، مؤيد وجه دوم جمله” وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ” مى‏باشد كه بعد از آن ذكر شده است، چون اگر نكته‏اى در كار نمى‏بود و تقدير كلام” و لا تخونوا” مى‏شد، ذكر” و انتم تعلمون” بى فايده بنظر مى‏رسيد، براى اينكه هر چند خيانت در صورتى متعلق نهى تحريمى مى‏شود كه براى مكلف معلوم باشد، و در صورت جهل به آن و جهل به حكم حرمت متعلق نهىقرار نمى‏گيرد، و ليكن علم، از شرايط عامه هر تكليف است، كه بدون آن هيچ تكليف مولوى منجز نمى‏شود، و با اين حال هيچ احتياجى به ذكر” وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ” و تقييد نهى از خيانت را به علم بنظر نمى‏رسد، پس بطور مسلم نكته‏اى در كار است.
از طرفى هم ظاهر اينكه فرمود:” وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ” و متعلق علم را بيان نكرد اين است كه منظور، علم به موضوع و اينكه اين عمل خيانت است مى‏باشد، نه آنچه كه بعضى‏ها گفته‏اند كه منظور از آن علم به مفاسد خيانت و سوء عاقبت آن و حكم خدا به حرمت آن است” براى اينكه نه ظاهر لفظ آيه و نه سياق آن هيچ دلالتى بر اين معانى ندارد.
[معناى:” وَ تَخُونُوا أَماناتِكُمْ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ” در آيه شريفه كه از خيانت به خدا و رسول (ص) نهى مى‏كند]
پس يقينا تقدير جمله،” و ان تخونوا اماناتكم” است، بنا بر اين، مجموع دو جمله” لا تَخُونُوا اللَّهَ وَ الرَّسُولَ وَ تَخُونُوا أَماناتِكُمْ” يك نهى واحدى مى‏شود كه به يك نوع خيانت تعلق گرفته، و آن خيانت امانت خدا و رسول خدا (ص) است كه خود بعينه خيانت به امانت خود مؤمنين هم هست، چون بعضى از امانت‏ها منحصرا امانت خدا است در نزد مردم، مانند احكام مشروعه خدا، و بعضى از آنها منحصرا امانت رسول خدا (ص) است، مانند سيره حسنه آن جناب، و بعضى از آنها امانت خود مردم در ميان خودشان است، مانند اماناتى كه در اموال و اسرار خود به يكديگر مى‏سپارند، و بعضى از امانت‏ها آن امانتى است كه خدا و رسول و خود مؤمنين در آن شريكند، و آن عبارت است از امورى كه خداوند به آنها امر مى‏كند، و رسول خدا امر آن جناب را اجراء مى‏نمايد، و مردم از اجراى آن منتفع گشته، و مجتمعشان نيرومند مى‏گردد، مانند دستورات سياسى و اوامر مربوط به جهاد و اسرار جنگى كه اگر افشاء شود آرزوهاى دينى عقيم گشته و مساعى حكومت اسلامى بى نتيجه مانده و قهرا حق خدا و رسول هم پايمال مى‏شود، و ضررش دامنگير خود مؤمنين هم مى‏گردد.
پس خيانت در اين نوع از امانت، خيانت به خدا و رسول و مؤمنين است، و مؤمنى كه به چنين خيانتى دست مى‏زند علاوه بر اينكه مى‏داند به خدا و رسول خيانت كرده مى‏داند كه به خودش و ساير برادران ايمانيش هم خيانت كرده است، و هيچ عاقلى حاضر نيست، كه به خيانت به خود اقدام نمايد، چون عقل هر كس قبح خيانت را درك مى‏كند، و با داشتن اين موهبت الهى چگونه آدمى به خود خيانت مى‏كند؟
پس معلوم شد منظور از اينكه فرمود:” وَ تَخُونُوا أَماناتِكُمْ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ"- و خدا داناتر است- اين است كه در ضمن خيانت به خدا و رسول به امانتهاى خود خيانت مى‏كنيد با اينكه مى‏دانيد كه امانتهاى خدا و رسول امانتهاى خود شما است، كه در آن خيانت مى‏كنيد، و كدام عاقل است كه به خيانت به خود اقدام نموده و خرابيهايى به بار آورد كه مى‏داند ضررش جز به خودش عايد نمى‏شود.
پس اينكه در ذيل نهى از خيانت فرمود:” وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ” براى اين است كه غيرت عصبيت حقه مسلمين را تهييج كرده و فطرت آنان را در اين قضاوت بيدار كند، نه اينكه بخواهد شرطى از شرايط تكليف را بيان كرده باشد.
[نهى از خيانت به خدا و رسول (ص) ناظر به عمل بعضى از مسلمين بوده است كه تصميمات سرى را به دشمن اطلاع مى‏داده‏اند]
پس معلوم مى‏شود گويا بعضى از افراد مسلمين تصميمات سرى و سياسى رسول خدا (ص) را در نزد مشركين فاش مى‏كرده، و خدا اين عمل را خيانت دانسته و از آن نهى كرده است، و آن را خيانت به خدا و رسول و مؤمنين اعلام نموده است.
مؤيد اين بيان، جمله” وَ اعْلَمُوا أَنَّما أَمْوالُكُمْ وَ أَوْلادُكُمْ فِتْنَةٌ …”
است كه بعد از آيه مورد بحث قرار دارد، چون از ظاهر سياق برمى‏آيد كه اين جمله با آيه مورد بحث متصل است و بى نياز و مستقل از آن نيست، و با اين حال بخوبى معلوم مى‏شود كه موعظه مؤمنين در باره اموال و اولاد با اينكه قبلا ايشان را از خيانت به امانتهاى خدا و رسول و امانتهاى خود ايشان نهى كرده بود براى اين بوده كه آن فرد خيانت كار اسرار و تصميمات سرى رسول خدا (ص) را به مشركين گزارش مى‏داده تا بدين وسيله محبت مشركين را به خود جلب نموده و در نتيجه از اينكه به اموال و اولادش كه در مكه مانده بود تجاوز كنند جلوگيرى به عمل آورد، و خلاصه، منظور آن فرد خيانت كار حفظ مال و اولاد و امثال آن بوده، هم چنان كه نظيرش از ابى- لبابه سرزد، و اسرار آن جناب را براى بنى قريظه فاش كرد.
اين استظهار مؤيد آن روايتى است كه در شان نزول آيه مورد بحث وارد شده كه ابو سفيان با مال التجاره بسيارى از مكه بيرون آمد و جبرئيل جريان را به رسول خدا (ص) خبر داد و سفارش كرد كه با نفرات خود بر سر راه ابو سفيان رفته تصميم خود را نزد كسى اظهار نكند، يكى از مسلمين از جريان خبردار شده و نامه‏اى به ابى سفيان نوشت و او را از تصميم آن حضرت خبردار كرد، در اين باره آيه نازل شد كه:” يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَخُونُوا اللَّهَ وَ الرَّسُولَ وَ تَخُونُوا أَماناتِكُمْ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ"،

ترجمه تفسیر المیزان ج9،ص69

صفحات: 1· 2