بدون ترديد يك ماه روزه‌داري و مبارزه عملي با هواهاي نفساني، تأثير بسيار عميقي در روح و روان و سلامت جسماني انسان دارد؛ اما چه كنيم روزه ما اثرش بر نفس و جان باقي بماند؟

در مرحله نخست بايد بكوشيم تا روزه ما كامل و واقعي باشد و آن گاه اثر آن تا سال آينده، بلكه براي هميشه، باقي مي‌ماند.

امام جعفر صادق عليه‌السلام مي‌فرمايد: «هرگاه روزه دار هستي، پس بايد گوش و چشم تو از حرام به دور و جوارح و اعضاي تو از زشتي‌ها پاك باشد و بايد كارهاي بيهوده و لغو را از خود دور كني… لازم است بر تو حلم و وقار و خشوع روزه واقعي [زيرا روزه‌دار واقعي كسي است كه‌] كاملاً مراقب و مواظب تمامي شئون زندگي‌اش باشد تا كوچك‌ترين نواقص شرعي، عرفي و اخلاقي از او مشاهده نگردد… روزه‌دار بايد در حد امكان، سكوت و خاموشي را اختيار كند؛ مگر ذكر خدا و بيان نيازمندي‌هايش؛ از قهقهه و بلند خنديدن بپرهيزد؛ زيرا خداوند بر خنده‌هاي قهقهه خشم دارد».1

از اين سخنان پر معناي امام صادق عليه‌السلام، استفاده مي‌شود كه روزه وقتي كامل است و ما روزه‌دار واقعي محسوب مي‌شويم كه اين عمل، فقط خودداري از خوردن و آشاميدن نباشد؛ بلكه همه اعضا و جوارح ما روزه‌دار باشند و چنين روزه‌اي، كامل و واقعي است و طبعاً اثر آن پايدار خواهد بود. علاوه بر آن چه گفته شد، دو عمل مهم ديگر بايد انجام دهيم تا اثر روزه تا ماه مبارك رمضان بعدي باقي بماند كه عبارتند از:

1. پرهيز از آن چه كه موجب زايل شدن اثر روزه مي‌شود. علت غايي روزه، دست‌يابي به «تقوا» (دوري از گناه) است؛ زيرا گناه با هدف روزه منافات دارد و ما هنگامي مي‌توانيم از اثر روزه (تقواي الهي)به طور مستمر بهره‌مند شويم كه رفتارمان، همسو و هم جهت و در راستاي پرهيزگاري باشد.

2. علاوه بر اجتناب از گناه، بايد ارتباط خود را با آن چه در ماه مبارك رمضان انجام داده‌ايم، قطع نكنيم؛ يعني براي تقويت آثار روزه، گاهي روزه بگيريم؛ البته اين روزه‌ها واجب نيست؛ ولي از نظر كيفيت بايد به همان صورتي باشد كه در ماه مبارك رمضان روزه مي‌گيريم؛ يعني، همه اعضا و جوارح ما روزه باشند.

بنابراين، استواري عمل و مداومت بر آن، موجب مي‌شود تا اثر آن عمل باقي بماند. امام باقر عليه‌السلام فرمود: «دوست داشتني‌ترين عمل نزد خداوند، عملي است كه بنده آن را ادامه دهد؛ هر چند اندك باشد».2 و يكي از دلايل استمرار عمل، حفظ و بقاي اثر آن است. از نظر علمي و تجربي نيز اين حقيقت ثابت شده است كه براي ماندگاري يادگيري و نهادينه شدن صفات اخلاقي و معنوي، يك فرآيند دو مرحله‌اي را بايد طي كرد؛ شكل‌گيري و تثبيت و بقا.

هر مهارتي كه انسان به دست مي‌آورد، براي تثبيت و بقاي آن، بايد ارتباط خود را با آن مهارت - اگر چه به صورت اندك - حفظ كند. اين مطلب در مورد مسائل معنوي و اخلاقي نيز صدق مي‌كند؛ يعني اگر بخواهيم اثرات ماه مبارك رمضان، نه تنها تا ماه رمضان بعدي حفظ شود، بلكه به عنوان يك سرمايه معنوي براي هميشه باقي بماند، بايد ارتباط خود را با اين ماه حفظ كنيم. نگه داشتن اين ارتباط، ممكن نيست؛ مگر با انجام دادن همان اعمالي كه در ماه رمضان انجام مي‌داديم.

از اين رو، توصيه مي‌شود كه بعد از ماه مبارك رمضان، گاهي روزه بگيريد و تلاوت قرآن را - هر چند روزي يك صفحه - قطع نكنيد و دعاهاي مربوط به ماه‌هاي بعد از رمضان را هر روز بخوانيد؛ سيره عملي بزرگان دين - مانند پيامبر و ائمه عليهم‌السلام همواره اين بود كه بعضي از روزها را روزه مي‌گرفتند و توصيه مي‌كردند كه حداقل هر ماه سه روز، روزه بگيريد (اول، وسط و آخر ماه) و حداقل هر روز پنجاه آيه قرآن را تلاوت كنيد و… . اين سيره و سفارش‌ها، براي استمرار و بقاي آثار ماه مبارك رمضان و تبديل آن حالات معنوي، به صفات و ملكات ماندگار و هميشگي است؛ به گونه‌اي كه اين آثار، جزء وجود و شخصيت انسان شود و همواره رفتارهاي او را تحت تأثير قرار دهد.

1. بحارالانوار، ج 96، ص 292.
2. اصول كافي، ج 3، ص 129، ج‌2.