شخصیت شیخ کلینی (ره) در جهان اسلام
ثقة الاسلام کلینی در عصر امام حسن عسکری (ع) متولد شد و با چهار سفیر و نماینده خاص حضرت امام زمان (ع) غائب از انظار که در طول غیبت کوتاه آن حضرت رابط شیعیان و امام زمان بودند، هم دوره بود.
با این که آن چهار نفر از فقها و محدثین بزرگ شیعه بودند ، و شیعیان آنها را به جلالت قدر می شناختند، کلینی مشهورترین شخصیت عالی مقامی بود که در آن زمان میان شیعه و سنی با احترام می زیست ، و آشکارا به ترویج مذهب حق و نشر معارف و فضائل اهل بیت عصمت (ع) همت می گماشت.
عموم طبقات او را به راستی گفتار و درستی کردار و احاطه کامل بر احادیث و اخبار می ستودند. به طوری که نوشته اند شیعه و سنی در اخذ فتوی به وی مراجعه می کردند ، و در این باره مورد وثوق و اعتماد هر دو فرقه بود.
به همین علت ملقب به (( ثقة الاسلام )) شد. او نخستین دانشمند اسلامی است که به این لقب خوانده شده و شایسته این لقب بزرگ هم بود.
کلینی در امانت و عدالت ، تقوی و فضیلت ، حفظ و ضبط احادیث که همه از شرایط یک فرد محدث موثق جامع الشرایط بود، مانند نداشت. به گفته علامه محمد تقی مجلسی : وی در میان همه دانشمندان ما ، و آنهایی که از او روایت کرده اند ، همچنین در نظم و ترتیب کتابش (( کافی )) بی نظیر بوده ، و این مزایا دلیل است که وی از جانب خداوند متعال تاییدات خاصی داشته است.
استادان وی
ثقة الاسلام کلینی در ری و قم و بغداد و کوفه و دیگر نقاط دور و نزدیک ممالک اسلامی که امروز برای ما درست روشن نیست، در نیمه دوم سده سوم هجری ، دانشمندان بزرگ و فقها و محدثین بسیاری را ملاقات کرده و از خرمن معلومات و محفوظات آنها خوشه ها چیده و بهره ها گرفته و از آنان به دریافت اجازات نائل گشته است که این اجازات نیز در آن زمانها از آن بزرگمردان به چنین راد مردی بسیار با ارزش بوده است.در کتب رجال و تراجم بالغ بر چهل نفر از فقها و محدثین را نام میبرند که از استادان و مشایخ اجازه وی به شمار رفته اند ، و کلینی در نزد آنها شرایط شاگردی به جای آورده است.
گذشته از چند تن از علمای عامه که (( ابن حجر عسقلانی )) نام برده است این عده از مفاخر فقها و محدثین شیعه که در جلد اول و دوم (( مفاخر اسلام )) شناختیم ، و از آنها به اجمال و تفصیل نام بردیم ، از مشاهیر استادان ثقة الاسلام کلینی این دانشمند پیشین شیعه بوده اند.
احمد بن محمد بن عیسی ، احمد بن ادریس قمی (م. ۳۰۶ هجری ) ، احمد بن محمد بن سعید همدانی معروف به ابن عقده (م. ۳۳۳ هجری ) ، احمد بن محمد بن عاصم کوفی ، احمد بن مهران ، اسحاق بن یعقوب ، حسن بن خفیف ، حسن بن فضل بن یزید یمانی ، حسین بن حسن حسینی اسود ، حسین بن حسن هاشمی حسنی علوی ، حسین بن علی علوی ، حسین بن محمد بن عمران اشعری قمی ، حمید بن زیاد نینوائی ، (م. ۳۱۰ هجری) ، داود بن کوره قمی ، سعد بن عبدالله اشعری ( م.۳۰۰ هجری ) ، سلیمان بن سفیان ، سهل بن زیاد آدمی رازی ، عبدالله بن جعفر حمیری ، علی بن ابراهیم قمی متوفی بعد از سال (م. ۳۰۷ هجری ) ، علی بن حسین سعد آبادی ، علی بن عبدالله خدیجی اصغر ، علی بن محمد بن ابراهیم بن ابان رازی دائی وی معروف به علان رازی ، علی بن محمد بن ابی القاسم بندار ، عبدالله بن احمد بن ابی عبدالله برقی ، علی بن موسی بن جعفر کمیدانی ، قاسم بن علاء ، محمد بن اسماعیل نیشابوری ملقب به ندفر ، محمد بن جعفر رزاز (م. ۳۰۱ هجری) ، ابوالحسن محمد بن عبدالله اسدی کوفی ساکن ری ، محمد بن حسن صفار (م. ۲۹۰ هجری) ، محمد بن حسن طائی ، محمد بن عبدالله حمیری قمی ، محمد بن عقیل کلینی ، محمد بن علی بن معمر کوفی ، محمد بن یحیی عطار ، جمعا ۳۵ نفر و غیر از اینان.
عصر کلینی
عصر کلینی را می توان عصر بروز و خودنمایی فرقه های مختلف نامید . در آن زمان فرقه های مختلف از شافعی و حنبلی و حنفی گرفته تا اسماعیلیه و دهریین و پیامبر های ساختگی و صاحبان مکاتب کفر و شرک ، همگی به طرز عجیبی ، در بلاد مختلف اسلامی به تبلیغ می پرداختند .
به بیان دیگر می توان عصر کلینی را ” عصر حدیث ” هم نامید . چون در آن زمان هر یک از گروه ها با فرستادن افراد مختلف به بلاد و سرزمین های اسلامی سعی می کردند هر طور که شده ، احادیثی هرچند مجهول و ساختگی برای حقانیت طریقت خود جمع آوری کنند ، تا با دلایلی محکم ، مردم را به سوی خود بخوانند . لذا در آن زمان تلاش فوق العاده ای بین مردم ، برای جمع آوری حدیث وجود داشت ، به طوری که هر شش کتاب مرجع اهل سنت ( صحاح ستّه ) در همین عصر جمع آوری و به رشته ی تحریر درآمد و سعی می کردند تا مردم را با عقاید ضاله و انحرافی خود همراه نمایند .
با توجه به اینکه ری در آن زمان یکی از مهم ترین شهر های بلاد اسلامی بود ، سران فرقه ها بر این گمان بودند که اگر ری را در دست بگیرند ، دیگر کار بر آنها سهل شده و به راحتی می توانند مردمان دیگر بلاد را هم با خود همراه سازند ؛ از این رو در عصری که شیخ کلینی در ری تحصیل می کرد ، فرق مختلف هم در جهت تبلیغات و هم در تلاش برای تصرف ری ، رقابت عجیبی با هم داشتند .