حضرات معصومین (علیهم السلام) همواره مسلمانان را به بازپروری و احیاء طبیعت، از جمله اراضی و جنگل ها، تشویق و ترغیب می کردند؛ چنان که رسول اکرم(صلی الله علیه وآله) می فرمود: «احی بلدک المیت»؛1 زمین مرده و بایر شهر خود را آباد کن.

پیشوایان معصوم (علیهم السلام) در پاره ای از روایات به صراحت به درختکاری و یا از فضیلت و ارزش آن سخن گفته اند. به جهت فراوانی احادیث وارده در این باره، به ذکر برخی از آن ها بسنده می کنیم:

در روایتی از امام صادق (علیه السلام) آمده است که شخصی از حضرت (علیه السلام) پرسید: برخی می گویند که کشاورزی مکروه است. آن حضرت (علیه السلام) در پاسخ فرمود: «أزرعوا و اغرسوا، فلا والله ما عمل الناس عملا أحل و لا أطیب منه، و الله لیزرعن الزرع، و لیغرسن الغرس النخل بعد خروج الدجال»؛2 درخت بکارید و کشاورزی کنید، که هیچ عملی از آن حلال تر و پاکیزه تر نیست. سوگند به خدا که هنگام ظهور حضرت ولی عصر (عج)، درختکاری و کشاورزی بسیار گسترده می شود.

علامه مجلسی از والد گرانقدرش، در توضیح این روایت نقل می کند که: مقصود از زمان خروج دجال در این روایت، هنگام ظهور حضرت ولی عصر (عج) است. 3 بدین سان طبق این روایت، آن گاه که حضرت امام زمان (عج) بر مسند رهبری بنشیند، کشاورزی و درختکاری رونق خاصی پیدا می کند. در این باره روایات زیادی از حضرات معصومین(علیهم السلام) وارد شده است که بر اساس آن ها در زمان ظهور امام عصر (عج) کشاورزی و درختکاری در میان مردم رونق فراوانی می یابد و زمین در پرتو سرسبزی، فراوانی محصولات کشاورزی و جاری شدن نهرها زنده می گردد.4

همچنین آن حضرت در حدیث دیگری فرمود: «سئل النبی(صلی الله علیه وآله): أی المال خیر؟ قال: الزرع زرعه صاحبه و أصلحه و أدی حقه یوم حصاده… قال: فأی المال بعد الزرع خیر؟ قال: الراسیات فی الوحل و المطعمات فی المحل، نعم الشی ء النخل من باعه فانما ثمنه بمنزله رماد علی رأس شاهق اشتدت به الریح فی یوم عاصف الا أن یخلف مکانها»؛5 از پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) سؤال شد: بهترین ثروت چیست؟ حضرت(صلی الله علیه وآله) فرمود: بهترین ثروت، کشاورزی است؛ اگر به طور صحیح و اصلاح شده انجام گیرد و زکات آن داده شود. در مرحله بعد، حضرت به دامداری اشاره فرمود و آن را پس از کشاورزی، بهترین کار دانست و در مرتبه سوم، فرمود: درختان استوار و بلند خرما که در گل می رویند و درختانی که در بیابان ها خشک و تفتیده میوه می دهند. در پایان، دوباره ضمن اشاره به درخت خرما، از فروختن آن به شدت نهی فرمود.

و نیز در روایتی از پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) آمده است که فرمود: «خیر المال سکه مابوره و مهره مأموره»؛6بهترین مال دسته های طولانی، شکیل و منظم خرما و درختان میوه دار است. از این سخن پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله)، در می یابیم که درختکاری از شغل های بسیار ارزنده و سودمند برای انسان است و خرما به عنوان نمونه ای از درختان، در روایت مطرح شده است و درخت خرما در این جا خصوصیتی ندارد؛ چنان که تأمل در تعبیرهای به کار رفته در این حدیث شریف، گواه روشنی بر این مدعاست.

در حدیث دیگری پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) فرمودند: «ما من یغرس غرسا او یزرع زرعا، فیأکل منه انسان، او طیر او بهیمة الا کانت له به صدقه»؛7 هر مسلمانی که درختی بکارد، یا زراعتی کند، که از آن پرندگان و انسان ها و یا حیوانی بخورند، چنین کاری برای او صدقه محسوب می شود.

هر مسلمانی که درختی بکارد یا کشاورزی کند، در برابر هر مقدار از آن که انسان، پرنده و یا حیوانی بخورد، خداوند پاداش صدقه به وی خواهد داد.

همچنین در «کنز العمال» از آن حضرت روایت شده است که فرمود: «من نصب شجره و صبر علی حفظها و القیام علیها حتی تثمر، کان له فی کل شی ء یصاب من ثمره صدقة عندالله»8 هر کس درختی بکارد و از آن حفاظت کند تا ثمر دهد، خداوند به اندازه ثمره آن، به وی پاداش خواهد داد.

در آموزه های اسلامی به آبادانی و حفظ زمین بسیار توصیه شده است، تا جایی که داشتن بهترین یادگار و صدقه جاریه در پرتو پرداختن به آبادانی زمین است؛ چنان که پیامبر (صلی الله علیه وآله) فرمود: «رجل غرس نخلا او حفر بئر او اجری نهرا»؛9 کسی که (درختی) را بکارد، چاهی حفر کند و آبی را جاری سازد (دارای یادگار و صدقه جاریه است.)

بر اساس روایت دیگری از پیامبر (صلی الله علیه وآله) وارد شده است که فرمود: «… من بنی بنیانا بغیر ظلم و لا اعتداء او غرس غرساً بغیر ظلم و لا اعتداء کان له اجرا جاریا ما ینتفع به احد من خلق الرحمن»؛10 … کسی که درختی بکارد، تا زمانی که یکی از مخلوقات خدا از آن بهره می برد، خداوند به او پاداش می دهد (یعنی صدقه جاریه).

شایان توجه است که برخی از روایات یاد شده، درختان بی میوه و جنگلی را نیز شامل می شود، بلکه هر گونه بهره وری از درختان در این روایات می گنجد. چنان که پاداشی که خداوند بر اساس روایت اخیر به «درختکار» عطا می کند، در برابر هر گونه بهره ای است که مخلوق الهی از آن ببرد، چه از میوه اش باشد، چه از سایه دلپذیر آن و چه از منظره چشم نواز و یا از هوای لطیف و فرح بخشی که از آن به طبیعت ارزانی می شود و یا از شاخ و برگ و چوب آن.

مرحوم نوری در مستدرک الوسائل روایتی را از پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) نقل نموده است که تأکید بر «درختکاری» را شدت بخشیده و با لحنی خاص به آن اهتمام می ورزد: «ان قامت الساعة و فی ید احدکم فسیله، فإن استطاع ان لا یقوم الساعة، حتی یغرسها فلیغرسها»؛11 اگر عمر جهان پایان یابد و قیامت فرا رسد و یکی از شما نهالی در دست داشته باشد، چنانچه به قدر کاشتن آن فرصت باشد، باید فرصت را از دست ندهد و آن را بکارد.

در روایت دیگری از رئیس مذهب جعفری وارد شده است که فرمود: «و خلق له الشجر فکلف غرسها و سقیها و القیام علیها»؛12 خداوند درخت را برای انسان آفرید، از این رو، او باید درخت بکارد، آن را آبیاری کند و در حفظ آن بکوشد.

پی نوشت ها:

1ـ علامه مجلسی، همان، ج 18، ص 308.

2ـ شیخ کلینی، فروع الکافی، ج 5، ص 260؛ شیخ حر عاملی، پیشین، ج 13، ص 193، ح 1؛ علامه محمد باقر مجلسی در شرح حدیث می نویسد: قال الوالد العلامه: ای عند ظهور القائم (عج).

3ـ علامه محمد باقر مجلسی، مرآت العقول، ج 19، ص 332.

4ـ ر.ک: 59 نکته درباره امام زمان (عج)، نکته 57، ص 188.

5ـ شیخ کلینی، همان، ص 260 و 261؛ شیخ حر عاملی، همان، ص 192.

6ـ علامه مجلسی، همان، ج 103، ص 65، ح 9.

7ـ حسن نوری طبرسی، مستدرک الوسائل، ج 13، ص 460، ح 15892؛ صحیح بخاری، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1358، ج 3، ص 135.

8ـ علی المتقی هندی، همان، ج 12، ص 341.

9ـ ورام بن ابی فراس، مجموعه ورام، ج 2، ص 110.

10ـ حسین نوری طبرسی، همان، ج 13، ص 460، ح 15895.

11ـ همان، ح 15894.

12ـ علامه مجلسی، همان، ج3، ص 86.