1- خوبی و نیکی به دیگران؛ 2- انجام و سر و سامان دادن امر و کاری به نحو نیکو و کامل؛ 3- انجام عمل صالح و رفتار نیک.از مجموع آیاتی که در آنها واژه احسان در معنی سوم به کار رفته است می توان این استنباط را داشت که احسان در این معنی و کاربرد تقریباً مطابق رعایت تقوای الهی و انجام اعمال صالح با هدف سالم و نیت مقدس است. و دربارة واژه «محسن» و مشتقاتش، این نتیجه به دست می آید که در استعمالات قرآنی، این واژه دارای دو معنا و کاربرد است:

1- خیر و یاری رساننده به دیگران.

2- انجام دهندة اعمال صالح و به جای آورندة رفتارهای نیک.

با توجه به اینکه تقوا دارای مراتب متعددی است و حتی مرتبه ای از آن می تواند نفس آمادگی برای پذیرش حق باشد، بدون آنکه هنوز خبری از ایمان و عمل باشد، در حالی که عنوان «محسن» بر چنین شخصی تا مادامی که به مرحله عمل و انجام رفتارهای صالح نرسد صادق نخواهد بود، از این مطلب این نتیجه به دست می آید که مقام محسنان از برخی از مقامات متقیان بالاتر است.

مضافاً بر اینکه از بررسی مجموع آیاتی که در آنها مشتقات واژه «محسن» به کار رفته است و نیز از توصیف برخی از پیامبران بزرگ الهی مانند ابراهیم(ع) و نوح(ع) و یوسف(ع) به عنوان «محسن» این نتیجه نیز بدست می آید که در اصطلاح قرآن عنوان «محسن» در کاربرد دومش بیشتر در حق کسانی به کار رفته است که از ایمانی راسخ و ثبات قدم در راه حق و انجام تکالیف الهی و اعمال و رفتار صالح برخوردار بوده اند.

[1]  آل عمران/ 134-

[2]  طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیرالقرآن، عربی، ج 4، ص 20، اسماعیلیان، قم.

[3]  مائده/13-

[4]  عنکبوت/69-

[5]  راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، تحقیق: صفوان عدنان داودی، ص 208، دارالقلم، دمشق.

[6]  طباطبائی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، عربی، ج 16، ص 151، اسماعیلیان، قم، 1393 ه. ق.

[7]  لقمان/ 2-5-

[8]  بقره/2-

[9]  نمل/2-

[10]  عنکبوت/ 69-

[11  آل عمران/146-148-

[12]  طباطبائی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، عربی، ج 4، ص 41، اسماعیلیان، قم، 1393 ه. ق.

[13]  در این زمینه مراجعه شود به: یوسف/ 22 و 56 و 90، انعام/ 84، صافات/ 75- 81 و 104 – 105و109و 111و 120-122 و 130- 132-

[14]  صافات/ 104-105-

[15]  صافات/ 120-122-

[16]  مائده/ 83-85-

صفحات: 1· 2· 3· 4· 5