درباره خاستگاه احزاب در غرب دید گاه های گوناگونی ذکر شده است[1] و احزاب در قرن نوزدهم شکل گرفتند. و حداکثر پیشینه حزب به دو سده اخیر برمی‌گردد که با حزب و قبیله که در گذشته مطرح بوده تمایز اساسی دارد.

 « مَا أَصَابَ مِن مُّصِيبَةٍ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ وَ مَن يُؤْمِن بِاللَّهِ يهَْدِ قَلْبَهُ وَ اللَّهُ بِكلُ‏ِّ شىَ‏ْءٍ عَلِيمٌ[2]»

و خداوند در قرآن پس از امر به ایمان آوردن می فرماید: هرکس به خداوند ایمان بیاورد خداوند قلبش را هدایت می کند. و خداوند به همه چیز دانا است .

حال با استناد به آیه ی کریمه ی قرآن باید دید که هدایت بندگان به چه صورت انجام می گیرد ؟.

 « هُوَ الَّذِى أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالهُْدَى‏ وَ دِينِ الحَْقّ‏ِ لِيُظْهِرَهُ عَلىَ الدِّينِ كلُِّهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ[3]»

و او کسی است که رسول خود را به هدایت و دین حق فرستاد تا او را به همه ادیان غالب کند هرچند مشرکان کراهت داشته باشند.

و هدف از ارسال این رسول هدایت هم بیان می گردد.

« هُوَالَّذِى بَعَثَ فىِ الْأُمِّيِّنَ رَسُولًا مِّنهُْمْ يَتْلُواْ عَلَيهِْمْ ءَايَاتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَ الحِْكْمَةَ وَ إِن كاَنُواْ مِن قَبْلُ لَفِى ضَلَالٍ مُّبِينٍ[4]»

پس در مسیر پذیرش این هدایت احزاب تشکیل می شود که حزب الله و حزب شیطان که همان مؤمن و کافر می باشد مورد بحث است.

خداوند در قرآن کریم از بسیاری از احزاب نام برده است که برای مثال چند نمونه به صورت کوتاه و مختصراشاره می شود .

ازآموزه های قرآنی برمی آیدکه احزاب درهردینی همان ملل ونحل وفکری وروشی هست که

خارج از مسیر حق گرایی،ولایت مداری در میان امتی ایجاد می شود.

         از این رو کسانی که پس از حضرت عیسی (علیه السلام) اختلاف کردند و هر یک دیدگاه های خاص و روشی مخصوص درباره ی حضرت عیسی (علیه السلام) برگزیدند حزب معرفی می شوند.[5]

« انّ اللَّهَ هُوَ رَبىّ‏ِ وَ رَبُّكمُ‏ْ فَاعْبُدُوهُ هَاذَا صِرَاطٌ مُّسْتَقِيم[6]»

خداوند پروردگار من است و پروردگار شماست تنها او را پرستش کنید که راه راست همین است.

          وقتی حضرت عیسی(علیه السلام)با معجزات فرستاده شد،به مردم گفت:من برای شما حکمت و معارف حقه الهی و اخلاق فاضله را آورده ام وآمده ام تا برای شماحکم حوادث و افعالی را که درباره آن اختلاف پیدا می کنید را بیان کنم، پس از خدا بترسید و از مقام او پروا داشته باشید و در امر رسالتم پیرویم کنید.

و همین عبارت می فهماند که آن حضرت غیر از رسالت ادعایی نداشته است.[7]

«فَاخْتَلَفَ الْأَحْزَابُ مِن بَيْنهِمْ فَوَيْلٌ لِّلَّذِينَ ظَلَمُواْ مِنْ عَذَابِ يَوْمٍ أَلِيم»[8]

 ولی گرو هایی از آن میان درباره مسیح(علیه السلام)اختلاف کردند و بعضی او را خدا پنداشتند.وای بر کسانی که ستم کرده اند ازعذاب روزی دردناک یعنی مردم و دسته جات مختلفی که حضرت عیسی(علیه السلام)به سوی آنان فرستاده شده بود درباره او اختلاف کردند،بعضی به اوکافر شدند و بعضی به اوایمان آورده اند اما راه غلوّ و زیاده روی را پیمودند و از همین ها بعضی حضرت عیسی (علیه السلام) را خود خدا، بعضی فرزند خدا و بعضی دیگر او را مسیح پسرمریم و فرستاده خدا پنداشتند. از همین رو گروه ها شکل گرفتند که خداوند در قرآن کریم آنها را با نام احزاب یاد کرده است.[9]

و خداوند در سوره ی هود می فرماید:

«وَ مَن يَكْفُرْ بِهِ مِنَ الْأَحْزَابِ فَالنَّارُ مَوْعِدُهُ»[10]

و هر کس از گروه های مختلف به اوکافر شود،آتش وعده گاه اوست!

مقصود از( احزاب )در آیه ی مذکور گروه هایی از کفار و اهل کتاب و مشرکان عرب است.[11]

درآیه ی شریفه ی « ثُمَّ بَعَثْنَاهُمْ لِنَعْلَمَ أَىُّ الحْزْبَينْ‏ِ أَحْصىَ‏ لِمَا لَبِثُواْ أَمَدًا»[12]

سپس آنان را برانگیختیم (اصحاب کهف)و در امر آشکار گرددکه کدام یک از آن دو گروه،مدت

خواب خود را بهتر حساب کرده اند.

برخی از مفسران گفته اندمقصود از( ای الحزبین )حزب مومن وکافر است از قوم اصحاب کهف که

پس از بیدار شدن از خواب در باره ی مدت خواب خود اختلاف کردند.[13]

از این رو به دو حزبی که اشاره شد در عصر احزاب کهف و حضرت عیسی (علیه السلام) برای نمونه میتوان جزء پیشینه ی حزب قرار داد .و برای مثال حزب در عصر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) مورد بررسی قرار داده می شود.

در عصر پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم)در جامعه عرب آن روزگار نیز احزاب گوناکون با گرایش های مختلف وجود داشت.[14]این احزاب گوناگون در خندق یا احزاب متحد شده بودند و به مدینه حمله کردند و آن را به محاصره در آوردند که در سوره احزاب آیه ی شریفه می فرماید:«جُندُ ما هُنالِکَ مِنَ الاحزابِ »ای هنالک اشاره به جگ بدر و بعضی ها می گویند اشاره به جنگ خندق دارد.[15]و البته این احزاب شکست می‌خورند و اتحاد ظاهری آنها سودی نمی بخشد چون اختلاف گرایشی آنان و اتّحاد امت اسلام اجازه نداد که حزب کفر شیطان بر حزب الله و حزب اسلام پیروز شود.

پیشینه ی حزب نشان می دهد که در طول تاریخ،احزاب در هر جامعه ای وجود داشته است چه این جامعه از وحدت اعتقادی برخوردار باشد و به عنوان یک امت عقیدتی شکل گرفته باشد و چه از امت اعتقادی و دینی نباشد بلکه از جوامع قومی و مانند آن باشد.[16]

بنابراین، پیشینه احزاب اختصاص به جامعه ی دینی یاغیر دینی ندارد هر چند که احزاب در جامعه دینی ریشه در اختلاف اعتقادی دارد و به سبب اختلاف در یکی از اصول یا فروع وحتی گاه در روش ها شکل می گیرد[17]

[1].رسول، محمدی نژاد، احزاب سیاسی، تهران:انتشارات امیر کبیر، 1335، ص17.
[2]. سوره تغابن ،  آیه 11.
[3]. سوره  صف ،  آیه  9.
[4]. سوره جمعه ، آیه 2.
[5].سوره مریم ، آیه 34و37.
[6].سوره زخرف ، آیه 64.
[7].سیدمحمدحسین طباطبایی، تفسیرالمیزان،ج 18 ،مترجم سیدمحمدباقرهمدانی،تهران،دفترانتشارات اسلامی،1388، ص 119 و 120
[8]. سوره زخرف ،  آیه  65.
[9].ابوالفضل بن الحسن،طبرسی،تفسیرمجمع البیان،ج 9، تهرن ، ا نتشارات فراهانی،1360،ص 83.
[10] . سوره هود ،  آیه 17.
[11].ابوالفضل بن الحسن،طبرسی پیشین،ج 12 ،ص 30.
[12].سوره کهف ، آیه 12.
[13]. طبرسی، ج،15،ص18.
[14].سوره رعد  ، آیه 36.
[15]. طبرسی ، ج 13 ،ص  79 .
[16].سوره کهف ، آیه 9 تا12وسوره ی غافرآیات28تا30.
[17].ابولفضل بن الحسن،طبرسی،  پیشین ،ج 13،ص 79.و80

برگرفته از تحقیق پایانی « تحزب در قرآن »محقق : اعظم زائری