سرآغاز تاریخ اسلام از روزی شروع می شود که پیامبراسلام صلی الله علیه و آله درخلوت محبوب، در دل غاری که در دامن کوهی در شمال مکه بود، صدایی شنید:

«یامحمد اقرا» ; ای محمد! بخوان! (او شگفت زده) گفت: چه بخوانم؟ گفت: ای محمد!

«اقرا باسم ربک الذی خلق، خلق الانسان من علق، اقرا و ربک الاکرم، الذی علم بالقلم، علم الانسان ما لم یعلم.» (1) ;

بخوان به نام پروردگارت که (جهان را) آفرید. همان که انسان را از خون بسته ای خلق کرد. بخوان که پروردگارت از همه بزرگوارتر است، همان که به وسیله قلم تعلیم نمود و به انسان آنچه را نمی دانست، یاد داد. (2)

جبرئیل به حضرت محمد صلی الله علیه و آله فرمود:

«ارسلنی الله الیک لیتخذک رسولا» (3)

خداوند مرا به سوی تو فرستاده است، تا تو را پیامبر این امت قرار دهم.

حضرت محمد صلی الله علیه و آله هرساله مدتی به کوه «حرا» (4) می رفت و به عبادت و راز و نیاز و تفکر می پرداخت تا این که روزی فرشته ای به او گفت: ای محمد! بخوان! محمد صلی الله علیه و آله گفت: چه بخوانم؟ فرشته آیات آغازین سوره علق را بر وی قرائت کرد و پیامبر صلی الله علیه و آله نیز آن ها را خواند. (5)

تاریخ نگاران با آن که تلاش فراوان در ثبت رویدادهای تاریخ اسلام، به ویژه تاریخ زندگی پیامبراسلام صلی الله علیه و آله داشته اند، تا آن جا که به جزئیات رفتارها، روش ها و منش های آن حضرت اشاره نموده اند، امابسیار جای تاسف است که برخی از رویدادهای مهم و اساسی، مانند: تاریخ ولادت، مبعث و معراج، مکان معراج، تاریخ رحلت، تاریخ تغییر قبله و موارد دیگر با دقت ثبت نشده و اختلاف هایی را میان مورخان برانگیخته است که شاید منشا اختلاف را بتوان در اغراض سیاسی یا بی توجهی به مسائل موجود، اجتهادهای شخصی و از همه مهمتر، روگردانی از ابواب علم پیامبر صلی الله علیه و آله و نیاموختن مفاهیم از سرچشمه زلال اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام و موارد دیگر جستجو نمود.

آغاز بعثت رسول خدا صلی الله علیه و آله چه زمانی است؟ دیدگاه معروف و مورد اتفاق شیعه امامیه 27 رجب است. اما در میان دانشمندان اهل سنت، در زمان دقیق آن اختلاف زیادی است. برخی از اهل سنت مبعث را در رمضان و برخی دیگر در ربیع الاول دانسته اند. در مورد روز مبعث نظرهای متفاوتی ارائه شده است:

1- 17 رمضان: طبری در تاریخ الرسل و الملوک و ابن سعد در طبقات الکبری (6) به این قول اشاره نموده اند.

2- 18 رمضان: ابن اثیر در الکامل فی التاریخ (7) این دیدگاه را به ابوقلابه عبدالله بن زید جرمی - از محدثان اهل سنت - نسبت داده و طبری (8) نیز بدان اشاره نموده است.

3- 19 رمضان: ابن اثیر به این دیدگاه نیز اشاره نموده است. (9)

4- 20 رمضان: یعقوبی در تاریخ خود روایت کرده است که ده روز مانده به آخر رمضان، در روز جمعه پیامبر صلی الله علیه و آله مبعوث شد. (10)

5- 24 رمضان: طبری در این باره چنین می نویسد: «وقال آخرون: بل انزل لاربع وعشرین لیلة خلت منه » (11) ; برخی گفته اند: قرآن در شب 24 رمضان نازل شده است.

6- 25 رمضان: علامه طباطبایی (12) این دیدگاه را به برخی از محققان و مفسران اهل سنت نسبت می دهد.

منشا اشتباه این چند دیدگاه که آغاز نزول نخستین آیات قرآن را ماه رمضان می دانند، این است که قائلین، میان زمان بعثت پیامبر صلی الله علیه و آله و زمان نزول دفعی قرآن به عنوان کتابی کامل و مستقل خلط کرده اند; چون آن ها برای تاریخ بعثت به آیاتی استدلال کرده اند که ناظر به نزول قرآن در شب قدر و ماه رمضان می باشد. (13) زیرا خداوند می فرماید:

«انا انزلناه فی لیلة القدر» (14)

«ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم »

و نیز می فرماید:

«شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن » (15)

«ماه رمضانی که قرآن در آن نازل شده است.»

بنابراین قرآن در شب قدری که در ماه رمضان است، نازل شده است.

این استدلال صحیح نیست; زیرا این آیات ناظر به نازل شدن تمام قرآن به عنوان یک کتاب مستقل و کامل است که از آن، به «نزول دفعی » تعبیر می کنند; درحالی که در آغاز بعثت تنها چند آیه به رسول خدا صلی الله علیه و آله نازل شده است، (پنج آیه آغازین سوره علق) که خود آغاز «نزول تدریجی » است. درنتیجه، زمان نزول قرآن با زمان نازل شدن تمام قرآن به عنوان کتابی کامل و مستقل فرق دارد.

7- 3 ربیع الاول: حلبی این نظر را روایت کرده است. (16)

8- 8 ربیع الاول: ابن اثیر از ابن عبدالبر نقل کرده است: بعثت رسول خدا صلی الله علیه و آله در روز دوشنبه 8 ربیع الاول درسال 41 از عام الفیل بوده است. (17)

9- 10 ربیع الاول: مسعودی می نویسد: چون رسول خدا صلی الله علیه و آله به 40 سالگی رسید، در روز دوشنبه 10 ربیع الاول خدای عزوجل او را برهمه مردم مبعوث کرد. (18)

11- 12 ربیع الاول: این، نظر کسانی است (19) که بعثت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله را در روزی که پیامبر به چهل سالگی رسید، دانسته اند و چون تولد آن حضرت بنا به دیدگاه اکثر اهل سنت، 12 ربیع الاول است، بعثت آن حضرت نیز در همین روز است.

12- 27 رجب: این، دیدگاه معروف شیعه است که عده ای (20) از دانشمندان ادعای اجماع و اتفاق علمای مذهب شیعه برآن را نیز نموده اند و به دلایلی، صحیح ترین دیدگاه می باشد. از جمله این که روایاتی از امامان معصوم علیهم السلام در این زمینه وارد شده است که ضمن تعیین تاریخ بعثت، به اعمال مستحبی مانند روزه در این روز نیز سفارش شده که نمایشی از عظمت و گرامی داشت این روز است.

امام صادق علیه السلام می فرماید:

«و لا تدع صیام یوم سبعة و عشرین من رجب فانه هو الیوم الذی انزلت فیه النبوة علی محمد و ثوابه مثل ستین شهرا» (21)

روزه 27 رجب را ترک نکنید; زیرا روزی است که نبوت برمحمد صلی الله علیه و آله نازل شده است و ثواب روزه آن روز مانند 60 ماه روزه گرفتن است.

امام رضا علیه السلام می فرماید:

«خداوند محمد صلی الله علیه و آله را جهت رحمت جهانیان به نبوت برگزید. کسی که در این روز روزه بگیرد، خداوند روزه 60 ماه را برای او ثبت می کند.» (22)

در وسائل الشیعه 7 روایت در این زمینه ذکر شده است. (23)

روایاتی از اهل سنت نیز همین تاریخ را تایید می کنند، از جمله در سیره حلبی از ابوهریره نقل شده است که گفت: کسی که روز 27 رجب را روزه بگیرد، خداوند 60 ماه روزه، برای او ثبت می کند. «و هو الیوم الذی نزل فیه جبراییل علی النبی صلی الله علیه و آله بالرسالة و اول یوم هبط فیه جبرائیل » (24) ; و این، همان روزی است که جبرئیل برپیامبر صلی الله علیه و آله به خاطر رسالت نازل شد و نخستین روزی بود که او فرود آمد.

پی نوشتها:

1- سوره علق، آیه 5- 1.

2- بحارالانوار، ج 18، ص 206.

3- همان، ص 184.

4- «حرا» نام کوهی است که در شمال مکه قرار دارد. در نقطه شمالی آن غاری است که ارتفاع آن به قدر یک قامت انسان است. قسمتی از داخل غار با نور خورشید روشن می شود و قسمت های دیگر آن در تاریکی است. (ر.ک: فرازهایی از تاریخ پیامبراسلام (ص)، ص 92) .

5- تلخیص التمهید، ج 1، ص 62.

6- طبقات الکبری، ج 1، ص 192; تاریخ طبری، ج 2، ص 44 و الکامل فی التاریخ، ج 2، ص 30.

7- الکامل فی التاریخ، ج 2، ص 30.

8- تاریخ طبری، ج 2، ص 44.

9- الکامل فی التاریخ، ج 2، ص 30.

10- تاریخ یعقوبی، ج 2، ص 30.

11- تاریخ طبری، ج 2، ص 22.

12- تفسیرالمیزان، ج 2، ص 19.

13- همان; سیره نبویه، ج 1، ص 239 و تلخیص التمهید، ج 1، ص 68.

14- سوره قدر، آیه 1.

15- سوره بقره، آیه 185.

16- سیره حلبی، ج 1، ص 384.

17- تاریخ پیامبراسلام (ص)، آیتی، ص 84.

18- همان، ص 84، به نقل از: «التنبیه و الاشراف » ، ص 198.

19- التمهید، ج 1، ص 68، به نقل از سیره حلبی، ج 1، ص 238.

20- از جمله: علامه مجلسی در بحارالانوار، ج 18، ص 190 واز معاصرین: آیة الله سبحانی، فروغ ابدیت، ج 1، ص 232 و آیة الله معرفت در تلخیص التمهید، ج 1، ص 66.

21- وسائل الشیعه، ج 7، ص 329، ابواب صوم مندوب، باب 15.

22- فروع کافی، ج 4، ص 149.

23- وسائل الشیعه، ج 7، ص 329، برای اطلاع بیش تر به کتاب «موسوعة التاریخ الاسلامی » ، شیخ محمدهادی یوسفی غروی، ج 1، ص 380