از مسائل مهمی که مبلغان بزرگوار در مناطق تبلیغی خود با آن مواجه هستند و کمتر در مورد آن سخن گفته شده، مسئله خانواده و فرزندان آنان می باشد; زیرا مبلغانی که خانواده های خود را در تبلیغ به همراه دارند، مسئولیت زیادتری در قبال امر تبلیغ دارند و نه تنها رفتارها و گفتارهای شخصی آنان، بلکه عملکرد خانواده هایشان نیز در کار تبلیغاتی مؤثر است . اساسا یکی از وظائف مهم مبلغان دینی و روحانیون مذهبی غفلت نکردن از پی آمدهای مثبت و منفی رفتار خانواده های ایشان در جامعه می باشد .

چگونگی رفتار مبلغ با همسر و فرزند خود، کیفیت رفتار همسر و فرزندان مبلغان روحانی با سایر مردم، نوع پوشش ظاهری، رفت و آمدهای خانواده مبلغان در محیط تبلیغ و … همواره زیر نظر می باشد و مردم با حساسیت کامل به آنان می نگرند . قرآن کریم در مورد همسران پیامبر صلی الله علیه و آله سخنی دارد که شامل تمام رهبران دینی و مبلغان و همسران و فرزندانشان نیز می شود . خداوند متعال در سوره احزاب به وظیفه خطیر همسران پیامبر صلی الله علیه و آله اشاره کرده، مسئولیت آنان را چنین تبیین می کند: «یا نساء النبی من یات منکن بفاحشة مبینة یضاعف لها العذاب ضعفین و کان ذلک علی الله یسیرا × و من یقنت منکن لله و رسوله و تعمل صالحا نؤتها اجرها مرتین و اعتدنا لها رزقا کریما (1) » ; «ای همسران پیامبر! هر کدام از شما گناه آشکار مرتکب شود، عذاب او دو برابر خواهد بود و این برای خدا آسان است و هر کس از شما از خدا و پیامبرش اطاعت کند و عمل نیک انجام دهد، پاداش او را نیز دو چندان خواهیم داد و روزی با ارزشی برای او درنظر گرفته ایم .»

بنابراین، مبلغان نسبت به سایر مردم وظائف سنگین تری در قبال خانواده هایشان دارند; همچنان که همسران و فرزندان آنان نیز در مواجهه با دیگران و معاشرت با مردم وظیفه دارند که در رفتار و اعمال خود مواظبت بیشتری داشته باشند .

در این نوشتار، گذری به برخی از وظائف مبلغان - که پرچمداران استقرار ارزشهای الهی در جامعه هستند - در امور خانوده هایشان خواهیم داشت; زیرا کسانی که آیات الهی را بر مردم تلاوت می کنند، خودشان باید بیش از سایرین مواظبت کنند تا مبادا مشمول این کلام الهی بشوند که می فرماید: «اتامرون الناس بالبر و تنسون انفسکم (2) » ; «آیا دیگران را به نیکی دعوت می کنید و حال آنکه خویشتن را فراموش می کنید؟!»

گر مرد عمل نیستی از گفته چه حاصل

در گفتن و بشنیدن تنها که اثر نیست

پاسداری از حریم خانواده
غیرت و حساسیت در مقابل ارزشهای الهی یکی از مهم ترین صفات عالمان راستین و مبلغان اسلامی است . البته، غیرت مراتبی دارد که عبارت است از: غیرت در دین، غیرت در اموال، غیرت در پرورش صحیح اولاد و از همه مهم تر غیرت در ناموس و خانواده .

حساسیت در مقابل آسیبهایی که به جایگاه رفیع خانواده وارد می شود و دفاع از آن در سیره خوبان عالم اهمیتی به سزا دارد . امام صادق علیه السلام در این مورد می فرماید: «سه خصلت برای مرد در مدیریت صحیح خانواده ضروری است: معاشرة جمیلة وسعة بتقدیر و غیرة بتحصن (3) ; رفتار نیکو [و پسندیده با خانواده]، توسعه [در رفاه و آسایش آنان] به قدر توان، و حساسیت در حفظ ناموس .»

مبلغان دینی که دنباله رو علماء ربانی بوده و کار ارزشمند انبیاء الهی را به عهده دارند، شایسته است که نسبت به خانواده خویش نیز آنان را الگو قرار دهند . همسر و دختر و فرزند یک روحانی، لازم است آداب به خصوصی را مراعات کند; او نمی تواند هر لباسی را بپوشد و از هر گونه پوششی استفاده کند; چرا که مردم به خانواده یک مبلغ و روحانی به چشم اسلام و به عنوان تجسمی از ارزشهای الهی می نگرند و رفتار و حرکات آنان را مجوزی شرعی برای خود به حساب می آورند . پیشوای ششم، امام صادق علیه السلام برخی از صفات انبیاء الهی را این گونه تبیین نموده است: «پنج خصلت از صفات پسندیده انبیاء را از خروس بیاموزید: محافظته علی اوقات الصلوة والغیرة و السخاء و الشجاعة و کثرة الطروقة (4) ; 1 . مواظبت بر اوقات نماز; 2 . غیرت; 3 . سخاوت; 4 . شجاعت; 5 . معاشرت زیاد با خانواده .» این حدیث یادآور رهنمود زیبای تربیتی حضرت باقر علیه السلام است که فرمود: «دوست ندارم دنیا و آنچه را که در آن هست، داشته باشم، و لی شبی را در کنار خانواده ام نباشم (5) .»

آری، رهروان راه انبیاء باید مثل آنان در محافظت از دین و همچنین در مواظبت از فرهنگ و ناموس خویش بکوشند و هر کجا که احساس کنند با عمل و رفتار آنان و خانواده و فرزندانشان ارکان دین لطمه می بیند و به باورهای مردم آسیب می رسد، شدیدا جلوگیری نمایند .

اساسا خصلت پسندیده غیرت از صفات بارز الهی است . امام ششم علیه السلام با اشاره به این صفت الهی فرمود: «ان الله غیور و یحب کل غیور و من غیرته حرم الفواحش ظاهرها و باطنها (6) ; خداوند دارای غیرت است و هر غیرتمندی را دوست دارد و از غیرت الهی است که تمام کارهای زشت [و فساد و فحشای] آشکار و پنهان را حرام کرده است .»

غیرت و حمیت دینی ریشه در شجاعت و قوت نفس و نیروی ایمان هر فردی دارد . امام باقر علیه السلام فرمود: «تعدادی از اسیران جنگی را به حضور حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله آوردند . همه آنان که در مبارزه با پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و در میدان نبرد دستگیر شده بودند، به دستور رسول الله صلی الله علیه و آله کشته شدند، ولی یکی از آنان آزاد گشت . اسیر آزاد شده علت آزادی اش را پرسید و گفت: ای پیامبر الهی! چرا هم سنگرانم را کشتی اما مرا آزاد کردی؟! رسول الله صلی الله علیه و آله فرمود: حضرت جبرئیل، پیک وحی، از سوی خداوند متعال برایم خبر آورد که در تو پنج خصلت پسندیده وجود دارد که آن صفات را خدا و رسولش دوست دارند:

1 . تو نسبت به ناموس خویش مرد غیرتمندی هستی;

2 . صفت سخاوت و نیکوکاری داری;

3 . فردی خوش اخلاق و نیک رفتار می باشی;

4 . خود را به صداقت و راستگویی آراسته ای;

5 . شجاعت و مردانگی در تو هست .

مرد با شنیدن این پیام وحیانی مسلمان شد و در پرتو ایمان راسخی که در او پدید آمد به دفاع از اسلام و ارزشهای والای آن پرداخت تا اینکه در رکاب رسول خدا صلی الله علیه و آله در یکی از جنگها به شهادت رسید . (7)

البته، اگر توصیه می شود که انسان باید نسبت به خانواده اش غیرت و حمیت داشته باشد، به این معنا نیست که با تنگ نظری و سختگیریهای بی مورد زندگی را بر خود و همسر و فرزندانش تلخ و ناگوار سازد . امیر مؤمنان علی علیه السلام در نامه ای که به فرزند بزرگوار خود، امام حسن مجتبی علیه السلام نگاشته است، با اشاره به ضررهای افراط گری در حفظ ناموس و غیرتمندی می فرماید: «ایاک و التغایر فی غیر موضع غیرة فان ذلک یدعوا الصحیحة الی السقم و البریئة الی الریب (8) ; از غیرت نشان دادن بی مورد اجتناب کن، زیرا این عمل درستکاران را بیمار دل و افراد پاکدامن را به سوی شک و بدگمانی سوق می دهد .»

در هر صورت انتظار می رود، همسران و فرزندان مبلغان دینی نخستین کسانی باشند که در حد توان خویش عفت و عصمت وحجاب خویش را مراعات نمایند و با تبلیغ عملی ارزشهای الهی، به ایجاد فضایی معنوی در منطقه بکوشند; همچنان که مبلغان والا مقام نیز در نگهداری حرمت خانواده خویش و دیگران اولین افرادی خواهند بود که با این عمل خویش نه تنها از سوء ظنها و سوء استفاده های احتمالی جلوگیری می نمایند، بلکه اسوه های نیکو برای جوانان و مردمان منطقه محسوب می شوند .

در اینجا نقل سخنان دختر گرامی استاد شهید مرتضی مطهری - که برای همسران و دختران و خانواده تمام مبلغان گرامی می تواند مفید باشد - مناسب می نماید: «پدرم رعایت و انجام مسائل عبادی، از جمله نماز اول وقت و حفظ کامل حجاب و داشتن وقار لازم را که شایسته یک دختر مسمان است، متذکر می شدند . در مورد درس خواندن و فراگیری علوم مختلف، بسیار تاکید داشتند و البته، رعایت کامل موازین شرعی را لازمه اصلی کار می دانستند . بعد از ازدواج من، انجام وظائف خطیر همسری و مسئولیت مادری را به من گوشزد می کردند . پس از پایان مراسم عقد و عروسی، در آخرین لحظات خداحافظی به من گفتند:

دخترم! تو به مثابه سفیر من در زندگی آینده ات خواهی بود . سعی کن! چنان عمل کنی که خداوند و همسرت کاملا از تو راضی باشند . امیدوارم در آینده مادری نمونه برای فرزندانت باشی . (9) »

با توجه به آیات و روایات فراوانی که در این موضوع وارد شده، شایسته است مبلغان گرامی با حفظ جایگاه رفیع خانواده و عمل نمودن به دستورات راهگشای اسلام در محیط خانواده خویش و پرورش آنان با آداب صحیح قرآنی، همسر و فرزندان خود را از موارد اتهام و سوءظن مواظبت و محافظت نموده و آنان را به عنوان الگوی خانواده های مسلمان در منطقه تبلیغ و محل زندگی خویش قرار دهند .

چه بسا که چنین تبلیغات عملی و غیر زبانی کار سازتر از تبلیغات مستقیم و خطابه های فنی باشد . علی علیه السلام با احساس این نیاز در رهبران روحانی فرمود: «من نصب نفسه للناس اماما فلیبدا بتعلیم نفسه قبل تعلیم غیره ولیکن تادیبه بسیرته قبل تادیبه بلسانه (10) ; کسی که در میان مردم به عنوان پیشوای مذهبی آنان عمل می کند، قبل از آموزش دیگران به آموزش خود آغاز کند و لازم است پیش از تبلیغات زبانی، تبلیغ رفتاری و عملی نماید .»

تلاش برای تربیت معنوی فرزندان
یکی دیگر از نکاتی که در رابطه با خانواده مبلغان وجود دارد، تربیت صحیح فرزندان آنان می باشد; چراکه عموم مردم انتظار دارند گفته ها و تبلیغات زبانی یک مبلغ راستین را در اعمال و روشهای زندگی او مشاهده کنند و می خواهند بدانند یک نفر عالم دینی که دهها حدیث و آیه و روایت در مورد زندگی صحیح و پرورش فرزندان سالم به مردم می آموزد و آنان را با شیوه هایی آسمانی به سوی سعادت و دیانت فرا می خواند، خود چگونه در زندگی شخصی به آنها عمل کرده است .

نوع پوشش ظاهری فرزندان دختر و پسر، نام انتخاب شده برای آنها، چگونگی اصلاح سر و صورت، چگونه صحبت کردن و عایت حجاب و حیا و عفت درگفتار و رفتار، توجه به مسائل مذهبی و اعتقادی، سلامتی و بهداشت و نظافت از مواردی است که مردم در وجود یک روحانی و خانواده وی مورد توجه و ارزیابی قرار می دهند .

آنان بخشی از توفیقات یک مبلغ مذهبی را در اطرافیان وی جستجو می کنند و بر فرض عمل نکردن به تعالیم دینی پیش خود می گویند: اگر او به گفته های خویش ایمان دارد، پس چرا رفتار خود و خانواده اش را با این گفته ها تطبیق نمی دهد؟! شاعر عرب، سخن زیبایی در این زمینه دارد، او می گوید:

فان کنت لاتدری فتلک مصیبة

و ان کنت تدری فالمصیبة اعظم

«اگر [از وضعیت نابسامان خانواده و اطرافیان] اطلاع نداری، این مصیبت است و اگر اطلاع داری [اما هیچ گونه اقدامی نمی کنی]، مصیبت بزرگ تری است .»

رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در ضمن گفتاری (11) راهگشا برخی از وظایف والدین را در مورد فرزندان بیان نموده که تکریم شخصیت مادر، انتخاب نام نیک، توجه به سلامتی و مسائل بهداشتی فرزندان، اهتمام به نیازهای تفریحی و ورزشی، آموختن قرآن، دور کردن از معرض گناه و یاری در امر ازدواج از جمله این موارد است .

مبلغان متعهد باید خانواده هایشان را طوری تربیت کنند که بتوانند از وجود تربیت یافتگان خود در راه اعتلای اعتقادات و باورهای راستین خویش بهره گیرند; همچنان که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در ماجرای مباهله و علی علیه السلام در حادثه غصب خلافت و امامت و حضرت سید الشهداء علیه السلام نیز درحماسه کربلا از وجود خانواده هایشان به نفع اسلام سود جسته و آنان را آماده دفاع و فدا شدن در راه ارزشهای والای معنوی نمودند .

رهبران دینی و تربیت فرزند
در اینجا نمونه ای از تربیت فرزند را در سیره عالمان راستین می خوانیم:

علامه بزرگوار شیخ جعفر کاشف الغطاء به عنوان یکی از علمای مشهور شیعه، در زمینه پرورش فرزندان خود، شیوه های مؤثری به کار می برد . زمانی او می خواست پسر نوجوانش را به سحر خیزی و عبادت صبح گاهی متمایل کند; به طوری که فرزند نوجوان با اشتیاق و علاقه قلبی این کار را تا آخر عمرش ادامه دهد . به همین خاطر در یکی از روزها قبل از اذان صبح، کنار بستر پسرش آمد و او را بیدار کرد و گفت: پسرم برخیز! تا به حرم مطهر مولای متقیان، علی علیه السلام مشرف شویم . نوجوان با حالتی خواب آلوده گفت: شما بروید و من هم می آیم . پدر گفت: نه، من ایستاده ام تا با هم برویم . نوجوان برخاست، وضو گرفت و به اتفاق پدر به سوی حرم مطهر روانه شد .

مقابل در حرم فقیری نشسته و دستش را به سوی مردم دراز کرده بود . پدر از پسر پرسید: فرزندم! این مرد برای چه در اینجا نشسته است؟ گفت: برای گدایی و دریافت کمک از مردم . پرسید: فکر می کنی چقدر از این طریق می تواند به دست بیاورد؟ گفت: شاید مقداری پول به دست آورد . پدر دوباره پرسید: آیا مطمئنا این مبلغ را به دست خواهد آورد؟ گفت: به طور قطع و مسلم نمی توان پیش بینی کرد، شاید مبلغی عایدش بشود و شاید هم دست خالی برگردد . پدر که زمینه را برای اظهار مطلب آماده دید، گفت: پسرم! ببین این مرد فقیر، برای بدست آوردن مقداری منافع دنیایی احتمالی، که یقین هم به آن ندارد، در این موقع شب اینجا آمده و دستش را دراز کرده است . اگر تو واقعا به ثوابهایی که خداوند متعال برای سحرخیزی و نماز شب خواندن تعیین فرموده یقین داری و گفته ائمه اطهار علیهم السلام را باور کرده ای، چرا در انجام آن سستی می کنی؟! (12)

ادامه دارد … .

پی نوشت:

1) احزاب/30 و 31 .

2) بقره/44 .

3) تحف العقول، ص 322 .

4) من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 482 .

5) وسائل الشیعه، ج 20، ص 19 .

6) همان، ج 20، ص 153 .

7) همان، ج 20، ص 155 .

8) نهج البلاغه، نامه 31 .

9) پاره ای از خورشید، ص 150 .

10) نهج البلاغه، حکمت 73 .

11) وسائل الشیعه، ج 21، ص 480 .

12) حقوق متقابل والدین و فرزندان، ص 99 .