در باره کتاب کمال الدین و تمام النعمة چه می دانید؟
«کمال الدین و تمام النعمة»، معروف به اکمال الدین صدوق، تالیف شیخ صدوق رحمةاللهعلیه، به زبان عربی و در موضوع غیبت و ظهور امام زمان (عجّلاللهتعالیفرجهالشریف) است. [۱]
مقدمه
مقدمه کتاب که بیش از یک پنجم کتاب را در بردارد، از چارچوب بحث روایی خارج و به شکل بحث کلامی درآمده است.
مؤلف در مقدمه به انگیزۀ نگارش کتاب و به دنبال آن، اهمیت و جایگاه خلافت در نظام آفرینش میپردازد. وی در پی این مطالب به لزوم ایمان به حضرت مهدی (عجّلاللهتعالیفرجهالشریف)- پرداخته، ضرورت شناخت آن حضرت را مطرح میکند. و به سبب اهمیت غیبت حضرت مهدی (علیه السلام)، سخن خود را بر اثبات و حکمت آن متمرکز مینماید و در ابتدا یادآور میشود که غیبت حجتهای الهی از عصر وفات آدم علیهالسّلام تا زمان حضرت قائم (عجّلاللهتعالیفرجهالشریف) است و حکمت غیبت آن امام همان حکمت غیبت پیامبران سابق است و قرآن کریم و روایات بر این مطلب دلالت دارد.
نگارنده پس از بیان دلایل قرآنی و روایی و کلامی خود بر مشابهت پیامبران و امامان علیهمالسّلام به یکی از مهمترین انحرافات مهدویت می- پردازد و اشتباه در تطبیق غیبت حجت الهی در امت اسلام بر غیر حضرت مهدی (عجّلاللهتعالیفرجهالشریف) را به بحث می- گذارد. ابتدا از کیسانیه آغاز میکند که بر سایر گروهها تقدم زمانی دارد.
سپس ناووسیه و واقفیه را مطرح کرده، با نقل روایات و گزارشهای تاریخی ادعاهای آنها را باطل میکند و یگانه غیبت وعده داده شده در روایات پیامبر و امامان معصوم علیهمالسّلام را بر غیبت امام زمان (عجّلاللهتعالیفرجهالشریف) تطبیق میکند. سرانجام مقدمۀ کتاب با پاسخگویی به برخی اعتراضات پایان پذیرفته اصل کتاب شروع میشود.
بابهای کتاب
اما مطالب اصلی کتاب در یک نگاه کلی در بابهایی با عناوین ذیل بیان شده است: نخست در هشت باب، از اول تا باب هشتم، دربارۀ سابقۀ غیبت پیامبران و حجتهای الهی پیشین روایاتی نقل کرده است.
پس از آن در ۱۲ باب، از باب نهم تا بیستم، به شباهت وضعیت شیعیان منتظر در دوران غیبت امام مهدی (عجّلاللهتعالیفرجهالشریف) با داستان منتظران بعثت پیامبر (صلیاللهعلیهوالهوسلم) پیش از تولد و بعثت آن حضرت پرداخته است. آن گاه در ۲۰ باب، از باب بیست و یکم تا باب چهلم، مسائل مربوط به امامت حضرت مهدی (عجّلاللهتعالیفرجهالشریف) مانند لزوم وجود امام و حجت الهی در همۀ زمانها، تصریح خدا، پیامبر، و امامان معصوم (علیهمالسّلام) بر امامت و غیبت امام دوازدهم، منکران آخرین امام و این که امامت در یک زمان، در دو برادر جمع نمیشود، را آورده است.
سپس مسائل مربوط به ولادت حضرت مهدی (علیهالسّلام) مانند سرگذشت مادر آن حضرت، ولادت آن حضرت و دیدارکنندگان با آن حضرت را در سه باب چهل و یکم تا چهل و سوم، علت غیبت را در باب چهل و چهارم، توقیعات حضرت مهدی (علیهالسّلام) باب چهل و پنجم، درازعمری و درازعمران نه باب (از باب چهل و ششم، تا باب پنجاه و چهارم)، ثواب انتظار فرج، باب پنجاه و پنجم، نهی از نام بردن مهدی (علیه السلام)، باب پنجاه و ششم، نشانه-های ظهور مهدی (علیه السلام)، باب پنجاه و هفتم، متفرقات، باب پنجاه و هشتم، مطالب کتاب را سامان داده است.
این کتاب بارها چاپ شده و نیز به دست افراد مختلفی به فارسی برگردان شده است. طبق بررسیهای انجام شده، نزدیک ۳۷۰ روایت مربوط به حضرت مهدی (علیهالسّلام) و موضوعات مرتبط با ایشان است و بقیۀ روایات در موضوعات دیگر البته در ارتباط با مهدویت است.
ویژگی کتاب
اهمیت ویژه این کتاب، در نقل اقوال عالم بزرگ شیعی دوره غیبت صغری؛ یعنی ابو جعفر، محمد بن عبد الرحمن بن قبه رازی (متوفای قبل از ۳۱۹ ق) است. [2] دانستههای ما درباره این عالم شیعی، محدود به نکاتی است که ابن ندیم و نجاشی آوردهاند و دیگر عالمان رجالی، نکته چندانی به نکات ایشان نیفزودهاند. به گفته نجاشی، ابن قبه، نخست از معتزلیان بوده و سپس به تشیع گرویده است.
از دیگر ویژگیهای این کتاب، نقل برخی از توقیعات صادر شده از ناحیه مقدسه است. شیخ صدوق برخی از مطالب این بخش را از متون کهنتر و گاه به نحو شفاهی از برخی مرتبطان با نواب اربعه نقل کرده است.
پی نوشت:
1.شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، محقق/مصحح:غفاری، علی اکبر،اسلامیه، تهران، ۱۳۹۵ ق، چاپ دوم، ص۱۹
2.شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، محقق/مصحح:غفاری، علی اکبر،اسلامیه، تهران، ۱۳۹۵ ق، چاپ دوم، ص۵۱ و ۹۴