زهد و توجه به فانی بودن دنیا از دیدگاه امیرالمومنین (ع)
از دیدگاه امیرالمؤمنین(ع) وقتی آخرت دارالقرار شد، دنیای فانی از ارزش میافتد؛ چراکه این سرا محل ماندن نیست؛ بلکه وسیلهای برای رسیدن به نعمتهای پایدار خواهد بود. با این دید، تلاش برای آخرت اهمیت ویژهای مییابد. آن حضرت تمثیل زیبایی را در این زمینه مطرح کردهاند:
«همانا داستان آن کس که دنیا را آزمود، چونان مسافرانى است که در سر منزلى بىآب و علف و دشوار اقامت دارند و قصد کوچ کردن به سرزمینى را دارند که در آنجا آسایش و رفاه فراهم است. پس مشکلات راه را تحمّل مىکنند و جدایى دوستان را مىپذیرند و سختى سفر و ناگوارى غذا را با جان و دل قبول مىکنند، تا به جایگاه وسیع و منزلگاه أمن، با آرامش قدم بگذارند.»
ایشان زهد را نیز چنین تبیین مینماید: «الزّهادة قصر الامل و الشّکر عند النّعم و الورع عند المحارم؛ زهد یعنى کوتاه کردن آرزو و شکرگزارى برابر نعمتها و پرهیز در برابر محرمات.»
برخی عالمان علم اخلاق نیز در راستای این کلام نورانی، زهد را اینگونه تعریف کردهاند:
«زهد عبارت است از ضد محبت دنیا و رغبت به آن و اکتفا کردن به قدر ضرورت … مرتبه زهد وقتی حاصل میشود که باعث ترک دنیا و پستی و حقارت آن باشد در جنب آنچه میطلبد از آخرت و یا قرب به خدا.»
نظر داشتن به سرای جاوید و ملاحظة ناپایداری دنیا باعث میشود انسان به دنیا حرص و طمع بیش از حد نداشته باشد و سختیها برای او آسان شود و در پرتوی آن به کمالات و ملکات اخلاقی برسد: «مَنْ زَهِدَ فِی الدُّنْیَا اسْتَهَانَ بالْمُصیبَات؛ کسی که در دنیا زهد بورزد مصیبتها برای او آسان میشود.»
البته این بدان معنا نیست که از نعمتهای دنیوی هیچ بهرهای نبرد چراکه اهل زهد بیشترین لذت را از دنیا میبرند؛ چون لذت ترک لذت را با لذایذ دنیوی همراه کردهاند. اعتقاد به معاد و ملاحظه ناپایداری دنیا زمینهساز زهد ورزیدن و مصروف شدن هم و غم آدمی در جهت رسیدن به کمال و قرب الهی میشود و این یکی از تفاوتهای اخلاق سکولار با اخلاق دینی است.