الف) عرفه در آیینه قرآن کریم
در قرآن کریم، آیه ای وجود دارد که بر عرفه منطبق شده است:

وَ الْیَوْمِ الْمَوْعُودِ * وَ شاهِدٍ وَ مَشْهُودٍ (بروج:٢و٣)

سوگند به آن روز موعود و سوگند به «شاهد» و «مشهود» ! [پیامبر و اعمال امت].

بعضی از روایات، شاهد را «روز جمعه» و مشهود را «روز عرفه» دانسته اند. (1)ولی برخی دیگر، شاهد را روز عرفه و مشهود را روز قیامت معرفی کرده اند. (2)اما بیشتر روایات، شاهد را روز جمعه و مشهود را روز عرفه و روز موعود را قیامت اعلام کرده اند. (3)

همچنین در آیه ای دیگر، منظور از مشهود، همان روز عرفه است.

ذلِکَ یَوْمٌ مَجْمُوعٌ لَهُ النَّاسُ وَ ذلِکَ یَوْمٌ مَشْهُودٌ (هود:١٠٣)

در آن روز که مردم گردآوری می شوند و روزی که همه آن را مشاهده می کنند.

بر این اساس، می توان گفت که تعبیر «مشهود» در این دو آیه، با روز عرفه مطابقت دارد. از این رو، خداوند در قرآن به عظمت این روز قسم یاد کرده و آن را روزی دانسته که تمامی انسان ها در آن روز حاضر شده و اجتماع می یابند. همچنین، براساس آیه دوم می توان گفت که میان عرفات و عرصات قیامت مناسبتی وجود دارد.

در تفاسیر عرفانی، نقل های متعدد و فراوانی دربارۀ «شاهد» و «مشهود» آمده است(4)؛ از جمله اینکه شاهد، خلق و مشهود، خداست؛ زیرا انسان ها خدا را با قلب خویش شهود می کنند.

1- معانی الاخبار، ابن بابویه قمی، ص ٢٩٨.
2- همان.
3- همان.

4- تفسیر کشف الاسرار، ابوالفضل رشید الدین میبدی، ج ١٠، ص 4٣٨؛ لطائف الاشارات، ابوالقاسم عبدالکریم بن هوازن قشیری، ج ٣، ص ٧١٠.

منبع: کتاب عرفه و عرفات ،سید عباس اسلامی کاشانی،ص19