رجعت در لغت به معنای بازگشتن و بازگردانیدن می باشد؛ اما در اصطلاح دینی و عقیدتی ما، جامع ترین تعریف ـ که از متن روایات برخاسته ـ این است: بازگشت اهل بیت علیهم السلام و مؤمنین خالص و کفار خالص به این دنیا در زمان ظهور امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف. علت برگشت نیز این طور بیان شده است که اهل بیت علیهم السلام و مؤمنین بتوانند در راستای تحقق کلمه توحید و عدل جهانی، حضرت را یاری کنند و از کفار خالص نیز انتقام گرفته شود، که در واقع، این انتقام، بخشی از عذاب آنان است که در این دنیا آن را می چشند.

پس از آشنایی با این مفهوم، اولین سؤالی که به ذهن می رسد این است که آیا برگشت مجدد روح به بدن مادی امکان پذیر است؟ به عبارت دیگر، آیا این مسأله در گذشته تحقق یافته است یا خیر؟

با رجوع به آیات قرآنی به خوبی درخواهیم یافت که برگشت روح به بدن مادی سابقاً تحقق یافته است؛ پس وقوع آن محال نیست و خداوند برانجام آن قدرت دارد:

الف) (اَلَم تَرَ اِلی الَّذینَ خَرجُوا مِن دیارِهم وَ هُم اُلُوفٌ حَذَرَالْمَوتِ فقالَ لَهُمْ مُوتوا ثمَّ اَحْیاهُم)[2]؛ « آیا ندیدی جمعیتی را که از ترس مرگ، از خانه های خود فرار کردند؟ و آنان، هزارها نفر بودند (که به بهانه بیماری طاعون، از شرکت در میدان جهاد خودداری نمودند). خداوند به آنها گفت: بمیرید! سپس آنها را زنده کرد.» در تفسیر این آیه آمده است که هفتاد هزار نفر، از ترس طاعون، خانه و دیار خود را ترک کردند و مرگ آنان را فرا گرفت. پس از مدّتی طولانی، یکی از پیامبران بنی اسرائیل، آثار ویرانی و مرگ آنان را دید؛ لذا از خداوند خواست که آنان را زنده کند و خداوند نیز آنان را زنده کرد.»[3]

ب) (یومَ نَحْشُرُ مِنْ کلِّ أُمَّةٍ فَوجاً مِمَّنْ یکذَّبُ بِآیاتِنا فَهُم یوزَعُون([4]؛ «[ای رسول خدا! روزی را به یاد امت بیانداز که] از هر قومی یک دسته را که تکذیب آیات ما می کنند برمی انگیزیم و آنها مورد بازخواست قرار می گیرند.» اگرچه در این آیه، واژة حشر به کار رفته است اما دلالت بر قیامت نمی کند، چرا که اگر قرار بود این برانگیختن، به معنای قیامت باشد، لازم می شد که به حشر گروه و دسته ای از قوم اشاره نشود؛ زیرا در آیه 47 سوره کهف، خداوند می فرماید: )وَحَشَرْنَاهُمْ فَلَمْ نُغَادِرْ مِنْهُمْ أَحَدًا(؛ «در روز قیامت، همه را در صف محشر از قبرها بر می انگیزیم و یکی را فرونگذاریم.» همان طور که روشن است در روز قیامت، همه برانگیخته می شوند نه دسته و گروهی.

در روایت است که ابوبصیر خدمت امام باقر علیه السلام بود و حضرت از او پرسید: «آیا اهل عراق، منکر رجعت هستند؟» ابوبصیر پاسخ داد: «بله». حضرت فرمودند: «مگر آنان، آیه )یومَ نَحْشُرُمِنْ کلِّ أُمَّةٍ فَوجاً مِمَّنْ یکذَّبُ بِآیاتِنا فَهُم یوزَعُون( را نخوانده اند؟»[5]

و همچنین «حماد» نقل کرده است که امام صادق علیه السلام از من پرسید: «مردم درباره آیه شریفه )یومَ نَحْشُرُ مِنْ کلِّ أُمَّةٍ فَوجاً..( چه می گویند؟» گفتم: «می گویند این آیه شریفه درباره قیامت است.» حضرت فرمودند: «چنین نیست که می گویند؛ بلکه این آیه درباره رجعت است.» سپس فرمودند: «آیا خداوند در قیامت برخی را محشور می کند و دیگران را وا می گذارد؟»