امنیت مرزی
امنیت مرزی به این‏معنا که مرزهای جغرافیایی کشور از تعرض دشمن مصون باشد تا بیگانگان نتوانند به جان و مال و حیثیت مسلمانان تعرض نمایند. مسئولیت اصلی این نوع امنیت بر عهده‏ی نیروهای نظامی است. امام علی (علیه السلام) در عهدنامه‏ی مالک اشتر در باره‏ی نقش نظامی در استقرار امنیت فرمود: «اما سپاهیان و نیروهای مسلح با اذن پروردگار حافظان و پناهگاه رعیت، زینت زمامداران، عزت و شوکت دین و راه‏های امنیت می‏باشند. قوام رعیت جز توسط این گروه ممکن نیست».
امنیت قضایی
امنیت قضایی به این معناست که قاضی در دستگاه قوه‏ی قضائیه برای برقراری حق، با شرایط و امکانات لازم و شایسته، به حل و فصل امور مردم بپردازد.
در این باره امام علی (علیه¬السلام) به مالک اشتر سفارش می‏کند و یک سری از امور در باره‏ی قاضی و قضاوت را بدین شرح متذکر می‏شود:
«سپس از ميان مردم، برترين فرد نزد خود را براى قضاوت انتخاب كن، كسانى كه مراجعه فراوان، آنها را به ستوه نياورد، و برخورد مخالفان با يكديگر او را خشمناك نسازد، در اشتباهاتش پافشارى نكند، و بازگشت به حق پس از آگاهى براى او دشوار نباشد، طمع را از دل ريشه كن كند، و در شناخت مطالب با تحقيقى اندك رضايت ندهد، و در شبهات از همه بااحتياط تر عمل كند، و در يافتن دليل اصرار او از همه بيشتر باشد، و در مراجعه پياپى شاكيان خسته نشود، در كشف امور از همه شكيباتر، و پس از آشكار شدن حقيقت در فصل خصومت از همه برنده تر باشد، كسى كه ستايش فراوان او را فريب ندهد، و چربزبانى او را منحرف نسازد و چنين كسانى بسيار اندكند!! پس از انتخاب قاضى، هر چه بيشتر در قضاوتهاى او بينديش، و آنقدر به او ببخش كه نيازهاى او برطرف گردد، و به مردم نيازمند نباشد، و از نظر مقام و منزلت آنقدر او را گرامى دار كه نزديكان تو به نفوذ در او طمع نكنند، تا از توطئه آنان در نزد تو درامان باشد.»
امنیت اقتصادی
امنیت اقتصادی به این معناست که مردم در اموال شان امنیت داشته باشند و دولت با مدارا و رعایت عدل و انصاف و با توجه به دیگر اخلاق پسندیدهی اسلامی از آنان مالیات و زکات اخذ نماید.
درباره امنیت اقتصادی، امیرمؤمنان به یکی از مأموران جمع آوری زکات و مالیات این فرمان را صادر نمود:
«با تقوا و با احساس مسئولیت در برابر خداوند یکتا حرکت کن و در این راه هیچ مسلمانی را مترسان و بر زمین او ناخشنود مگذر پس از آنچه از حق خداوند در اموالش هست از او مگیر
پس هرگاه به آبادى رسيدى، در كنار آب فرود آى، و وارد خانه كسى مشو، سپس با آرامش و وقار به سوى آنان حركت كن، تا در ميانشان قرارگيرى، به آنها سلام كن، و در سلام و تعارف و مهربانى كوتاهى نكن. سپس مى¬گويى: (اى بندگان خدا، مرا ولى خدا و جانشين او به سوى شما فرستاده، تا حق خدا را كه در اموال شماست تحويل گيرم، آيا در اموال شما حقى است كه به نماينده او بپردازيد؟) اگر كسى گفت: نه، ديگر به او مراجعه نكن، و اگر كسى پاسخ داد: آرى، همراهش برو، بدون آن¬كه او را بترسانى، يا تهديد كنى، يا به كار مشكلى وادار سازى، هر چه از طلا و نقره به تو رساند بردار، و اگر داراى گوسفند يا شتر بود، بدون اجازه¬اش داخل مشو، كه اكثر اموال از آن اوست. آن¬گاه كه داخل شدى مانند اشخاص سلطه¬گر، و سخت‏گير رفتار نكن».
امنیت فرهنگی
هرگاه عده‏ای از دشمنان داخلی و یا خارجی بکوشند تا فضای آرام جامعه را ناآرام نمایند، اعتقادات مردم را متزلزل کنند، اذهان مردم را آشفته نمایند و در پی استحاله فرهنگی، وارونه کردن ارزش‏ها و فسخ فرهنگی برآیند، در این‏صورت، زمامدار و کارگزاران نظام وظیفه دارند که در برابر این تهدید و ناامنی فرهنگی ایستادگی کنند تا امنیت فرهنگی برقرار گردد.
امام علی (علیه¬السلام) آن‏گاه که با خبر شده بود که معاویه گروهی را به مکه گسیل داشته تا در موسم حج اذهان مردم را متشتت کنند و امنیت فرهنگی مردم را سلب نمایند، نامه‏ای به فرماندارش در مکه «قثم بن عباس» نوشت تا این حرکت معاویه را خنثی نماید.
حضرت در این نامه چنین نوشت:
«پس از ياد خدا و درود، همانا مامور اطلاعاتى من در شام به من اطلاع داده كه گروهى از مردم شام براى مراسم حج به مكه مى‏آيند، مردمى كوردل، گوش‏هايشان در شنيدن حق ناشنوا، و ديده‏هايشان نابينا، كه حق را از راه باطل مى‏جويند، و بنده را در نافرمانى از خدا، فرمان مى‏برند، دين خود را به دنيا مى‏فروشند، و دنيا را به بهاى سراى جاودانه نيكان و پرهيزكاران مى‏خرند، در حالى كه در نيكى‏ها، انجام دهنده آن پاداش گيرد، و در بدي‏ها جز بدكار كيفر نشود. پس در اداره امور خود هشيارانه و سرسختانه استوار باش، نصيحت دهنده اى عاقل، پيرو حكومت، و فرمانبردار امام خود باش».
امنیت اجتماعی
مراد از امنیت اجتماعی آن است که جامعه‏ی بشری با توجه به قوانین، نظم و حکومتی که دارد، مردم در بعد زیست جمعی امنیت و آسایش داشته باشند. مردم وآحاد اجتماع که اعضای پیکره‏ی جامعه‏ی بشری هستند از این عضویت خرسند و راضی باشند.
علت این‏که مردم به مدنیت پناه می‏آورند این است که در پناه اجتماع یک سری از نیازهای اساسی آنان برآورده شود. و این با وجود تهدید و دلهره‏ی همگانی و فراگیر ممکن نیست. بنابراین اولین شرط تحقق رضایت‏مندی آحاد جامعه، استقرار امنیت است.
امینت اجتماعی در رسیدن به هدف مدنیت زیستی، اولین نقش را ایفا می‏کند.
امام علی (علیه¬السلام) می‏گویند: یکی از ضرورت‏های تشکیل حکومت، برقراری امنیت اجتماعی است. آن حضرت در پاسخ به شعار نابخردانه خوارج که می‏گفتند «لاحکم إلا لله» فرمانی جز فرمان خدا نیست فرمودند:
«سخن حقی است که از آن اراده‏ی باطل شده‏است».
آری درست است؛ فرمانی جز فرمان خدا نیست، ولی این افراد می‏گویند: زمامداری جز برای خدا نیست در حالی‏که مردم به زمامداری نیازمندند، خواه نیکوکار باشد خواه بدکار، تا مؤمنان در سایه‏ی زمامداریش به کار خویش مشغول و کافران هم بهره‏مند شوند، و مردم در دوران حکومت او به زندگی بپردازند و به وسیله او اموال بیت‏المال جمع‏آوری شود، و به کمک او با دشمنان مبارزه شود. جاده‏ها امن و امان گردد، حق ضعیفان از نیرومندان گرفته شود، نیکوکاران در رفاه و از دست بدکاران، مردم در امان باشند.
بنابراین باید حکومتی باشد تا امور جمعی مردم را سامان دهد و از جمله برای آنان امنیت برقرار نماید. این امنیت باید شامل و فراگیر باشد. همه‏ی افراد اجتماع را در برگیرد؛ حتی شامل اقلیت‏های مذهبی نیز از تعرض مصون نماندند؛ خلخال را از پای زن ذمی ربودند، حضرت برآشفت و خطبه‏ای خواند و مردم را برای برقرای امنیت اجتماعی به یاری طلبید.
«اکنون بشنوید (یکی از فرماندهان لشکر غارت‏گر معاویه) از «بنی غامر» به شهر «انبار» حمله کرده‏است و نماینده و فرماندار من «حسان بن حسان بکری» را کشته و سربازان و مرزبانان شما را از آن سرزمین بیرون رانده است. به من خبر رسیده که یکی از آنان به خانه‏ی زن مسلمان و زن غیر مسلمانی که در پناه اسلام جان و مالش محفوظ است، وارد شده و خلخال و دست‏بند و گردن‏بند و گوشواره‏های آنان را ازتن‏شان بیرون آورده و ربوده است. و آنان با غنیمت فراوان برگشتند بدون این‏که حتی یک تن از آنان زخمی گردد و یا قطره‏ای خون آنان ریخته شود. اگر به خاطر این حادثه، مسلمانی از روی تأسف و غصه بمیرد، ملامت نخواهدشد و از نظر من سزاوار و بجاست»
امام علی (علیه السلام) در مسیر برقراری این امنیت، به کارگزارانش فرمان صادر کرد که اگر سلاح و ابزار آلات جنگی در دست اقلیت‏های مذهبی (و در دست آنانی که بیم حمله به مسلمانان می‏رود) وجود داشته باشد و در نتیجه امنیت اجتماعی متزلزل شود، آن‏ها را مصادره کنند تا خطر تجاوز از سوی اقلیت‏های داخلی زدوده شود.

برگرفته از تحقیق پایانی سطح 2،نقش حکومت در تامین امنیت قضایی و اقتصادی در جامعه از دیدگاه نهج البلاغه،سیده اعظم شاهچراغی