برشي از مقاله «بايسته هاي اخلاقي آمر به معروف و ناهي از منكر در نهج البلاغه»

افرادی که دیگران را به خوبی ها و ارزش ها دعوت می کنند و یا آنان را از گنا هان و مفاسد نهی می کنند برای آنکه در عملشان موفق و پیروز باشند باید خود آراسته به صفات و بایسته های رفتاری اعم از کلامی و غیرکلامی باشند که به برخی از آن ها در ذیل اشاره شده است : 

 1 . اخلاص

اخلاص، پاک و خالص کردن نیتها از شرک و ریاست. یعنی انسان باید تمام کارهای خود را برای رضای خدا انجام دهد و همه وجود خود را در اختیار او قرار دهد، در غیر اینصورت اگر انسان کارش را برای رضایت دیگران انجام دهد در حقیقت کار خود را بی ارزش ساخته است. پس نیت و انگیزه ها ست که بواسطه آن ارزش و اعتبار اعمال انسان سنجیده می شود. گاهی خدایی ترین کارها مانند جهاد در راه خدا به خاطر آفتی که در نیت است به آسانی تباه می شود وگا هی هم کارهای معمولی دنیایی مانند کمک به نیازمندان در صورتی که با نیت پاک و خدایی باشد ارزش می یابد. نیت و ارزشهای خالص است که انسانها را به خدا نزدیک می کند و اعمال انسان را مورد قبول درگاه حق قرار می دهد. حضرت فاطمه h  می فرمایند:"هرکس عبادت خالص خود را به سوی خدا بالا فرستد، خدای عزوجل بالاترین مصلحت ها را برایش فرو می فرستد”  از جمله صفات آمر به معروف و ناهی از منکر در نهج البلاغه اخلاص می باشد که سرور دو جهان حضرت علی g درخطبه 76 به این مطلب اشاره فرموده اند : ” خدا رحمت کند کسی را که چون سخن حکیمانه بشنود، خوب فراگیرد، و چون هدایت شود بپذیرد، دست به دامن هدایت کننده زند و نجات یابد. مراقب خویش در برابر پروردگار باشد. ازگناهان خود بترسد، خالصانه گام بردارد، عمل نیکو انجام دهد، ذخیره ای برای آخرت فراهم آورد و از گناه بپرهیزد ” (نهج البلاغه : خطبه 76) .

 2 . ایمان

ایمان، تصدیق و باور قلبی به خدا، روز قیامت، کتب آسمانی، ملائکه، پیامبران، ائمه و به تعبیری امور غیب است. باوری که هسته مرکزی یک دین و محور ارزش گذاری برای اندیشه ها و عملکردهای مردم است. ایمان راستین آدمی، از یک طرف در نهاد یا فطرت خدایی او ریشه دارد و از سوی دیگر او را به آخرین نقطه کمال رهنمون می شود و به ا ندیشه و سخن و رفتار او جهت می دهد. پیامبران الهی هم مأمور بودند تا بذر ایمان را در دل های مردم بکارند و زندگی ها را در سایه ایمان ، از صفا و معنویت و پاکی و عدالت برخوردار سازند. یکی دیگر از صفات آمر به معروف و ناهی از منکر در نهج البلاغه ایمان می باشد که حضرت در خطبه 110به آن اشاره فرموده اند: “همانا، بهترین چیزی که انسان ها می توانند با آن به خدای سبحان نزدیک شوند، ایمان به خدا وایمان به پیامبر9و جهاد در راه خداست، که جهاد قله بلند اسلام و یکتا دانستن خدا بر اساس فطرت انسانی است” (نهج البلاغه : خطبه 110) .

3 . تواضع  وفروتنی

تواضع و فروتنی از والاترین خصلت های اخلاقی انسان است که درآیات و روایات موردتأکید و سفارش قرارگرفته است. تواضع، نقطه مقابل تکبر و فخر فروشی بدین معناست كه: انسان در بر خورد با دیگران خود را کوچک شمارد و خاکسار باشد البته نه به معنای خوار کردن خود و زیر بار ذلت رفتن دیگران باشد . خاکساری و فروتنی نه تنها زیبنده هر انسانی است و سبب برتری مقام او نزد دیگران می گردد بلکه شخص متواضع را در زمره بندگان خاص پروردگار قرار می دهد. بندگان رحمان آنهایند که روی زمین از روی تواضع راه می روند(فرقان :( 63 . زمانی این زیبندگی ظهور و اهمیت بیشتری می یابد که شخص دارای علم، قدرت، مقام یا ثروت باشد اما در برابر دیگران خود را کوچک دانسته و اظهار برتری ننمایند. تواضع و فروتنی صفت دیگر آمر به معروف و ناهی از منکر در نهج البلاغه هست که امیرالمومنین حضرت علی gدر خطبه 192 این صفت را بیان نموده اند ” : شیطان برآدم g به جهت خلقت او از خاک، فخر فروخت و با تکیه به اصل خود که از آتش است دچار تعصب و غرور شد پس شیطان دشمن خدا و پیشوای متعصب ها و سر سلسله متکبران است که اساس عصبیت را بنا نهاد و بر لباس کبریایی و عظمت با خدا در افتاد، لباس بزرگی را بر تن پوشید و پوشش تواضع و فروتنی را از تن در آورد. آیا  نمی نگرید که خدا به خاطر خود بزرگ بینی، او را کوچک ساخت ؟ و به جهت بلند پروازی او را پست و خوار گردانید، پس او را در دنیا طرد شده، و آتش جهنم را در قیامت برای او مهیا فرمود ؟ “(نهج البلاغه : خطبه 192).

 4 . صبروشکیبایی

در روایات اسلامی صبر عصاره همه فضیلت ها ست. زندگی مادی انسان آمیخته با فراز و نشیب هایی است که اگر انسان در مقابل آنها مقاومت و ایستادگی کند به یقین پیروز خواهد شد و اگر در مقابل آنها شکیبا نباشد فراز و نشیب ها او را از پای در می آورند و هیچ گاه به مقصود خود دست نخواهند یافت(مکارم شیرازی، 1384 : 486). صبر به معنای استقامت در برابر ناملایمات و مشکلات زندگی در دنیاست که نقطه مقابل آن جزع و فزع و تسلیم شدن در برابر مشکلات است. علاوه بر زندگی مادی، زندگی معنوی انسان هم از صبر برخوردار است، انسان با مقاومت در برابر نفس سرکش و هوا و هوس و جاذبه های گناه به صبر در زندگی معنوی خواهد رسید. پس صبر موجب پیروزی در امور و ابزاری برای رسیدن به  هر گونه سعادت و خوشبختی می باشد. در توصیه های لقمان به فرزندش آمده است که: پسرم! نماز به پادار، امر به معروف و نهی از منکر کن و به آنچه به تو می رسد، صبر کن که این نشانه تصمیم و عزم استوار است (سوره لقمان: 17). یکی دیگر از صفات اخلاقی آمر به معروف و ناهی از منکر صبر و شکیبایی است که امام متقین حضرت علیg در خطبه 3 نهج البلاغه از صبر و شکیبایی خود نسبت به غصب خلافت از ایشان سخن به میان آورده اند : “آگاه باشید ! به خدا سوگند ابابکر جامه ی خلافت را بر تن کرد در حالیکه می دانست جایگاه من  نسبت به حکومت  اسلامی، چون محور آسیاب است به آسیاب ، که دور آن حرکت می کند. او می دانست که سیل علوم از دامن کوهسار من جاری است و مرغان دور پرواز اندیشه ها به بلندای ارزش من نتوانند پرواز کرد. پس من ردای خلافت رها کرده و دامن جمع نموده از آن کناره گیری کردم و در این اندیشه بودم که آیا با دست تنها برای حق خود به پا خیزم ؟ یا در این محیط خفقان زا و تاریکی که به وجود آوردند صبر پیشه سازم ؟ که پیران را فرسوده، جوانان را پیر و مردان با ایمان را تا قیامت و ملاقات پروردگار اندوهگین نگه می دارد ! پس از ارزیابی درست، صبر و بردباری را خردمندانه تر دیدم”  (نهج البلاغه: خطبه3) .

 4 . علم وآگاهی

در دین اسلام یکی از با ارزش ترین چیزها، علم و دانش است که در اجرای عمل، نقش بسزایی دارد به گونه ای که عمل آگاهانه و با معرفت بسیار برتر و بالاتر از عملی است که با جهل انجام شود. بواسطه دو بال علم و دانش، انسان می تواند تا بیکران پرواز کند و تا جایی برسد که حتی فرشتگان هم بدان دست نمی یابند. افرادی که در زندگی درست فکر می کنند، گفتار عاقلانه دارند و خوب قضاوت می کنند در برخوردهای اجتماعی دیگران را به خود جذب می کنند. آن ها شمعی هستند که می سوزند تا دنیای تاریک جهل و نادانی را با دانش خود روشن کنند و خفتگان را بیدار سازند. آمر به معروف و ناهی از منکر نیز باید همانند سالک الی الله پیش از شروع هرکار آن را بشناسد و وظیفه و حکم شرع را درباره آن بداند تا رفتار و کردار خویش را با موازین شریعت منطبق سازد. او نباید همچون طبیبی قبل از شناخت در دو تشخیص بیماری به نوشتن نسخه بپردازد بلکه باید امر و نهی او از روی آگاهی به معروف و منکر صورت گیرد تا موثر تر واقع شود. یکی دیگر از صفات آمر به معروف و ناهی از منکر علم و آگاهی است که حضرت در حکمت 382 به آن اشاره فرموده است:  ”  آنچه نمی دانی مگو، بلکه همه آنچه را که می دانی نیز مگو، زیرا خداوند بزرگ بر اعضاء بدنت چیزهایی را واجب کرده که از آنها در روز قیامت بر تو حجت آورد” (نهج البلاغه :حکمت 382).