هيكل (معبد) بزرگى كه در شهر دمشق بود، و بنام ((جيرون )) شهرت داشت ، بانى و سازنده آن ((جيرون بن سعد عادى )) بود، سنگهاى مرمر را از جاهاى مختلف براى بناى آن فراهم نمود، و ((ارم ذات العماد ))كه در قرآن از آن ياد شده همان هيكل جيرون است ، نه آن افسانه اى كه كعب الاحبار براى جلب خوشنودى معاويه بافته و جعل كرده .
در كتاب قمقام مى نويسد: موقعى كه سرهاى ابو عبدالله عليه السلام و يارانش و اسراى اهل بيت را از دوازده جيرون وارد شام ميكردند يزيد در غرفه نشسته و تماشا ميكرد، چون نظرش به اسراء و سرها افتاد اين اشعار را سرود:
لما بدت تلك الحمول و اشرقت

تلك الشموس على ربى جيرون

نعب الغراب فقلت : صح اولا تصح

فلقد قضيت من الرسول ديونى

چون آن بارها از دور نمايان و آن خورشيدها بر تپه هاى جيرون نور افشان شدندت غراب صداى مرگ و سوگ سرداد، گفتم : فرياد كن و يا فريادنكن برايم فرقى نمى كند، چون من از پيغمبر طلبهاى خود را گرفتم ، يعنى قصاص بدر و احد را از فرزندانش گرفتم …

منابع:

1-قمقام زخار چاپ اسلاميه ج 2 ص 555 تاءليف حاج فرهاد ميرزا پسر عباس ميرزا نوه فتحعليشاه متولد ماه جمادى الاولى سال 1233 قمرى ، متوفاى سال 1306 قمرى

2-مروج الذهب ج 2 ص 225

برگرفته از  كتاب : قصه هاى اسلامى و تكه هاى تاريخى،نوشته عمران علیزاده

وَمَثَلُ الَّذِينَ يُنفِقُونَ اءَمْوَا لَهُمُ ابْتِغَآءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ وَتَثْبِيتًا مِّنْ اءَنفُسِهِمْ كَمَثَلِ جَنَّةٍ بِرَبْوَةٍاءَصَابَهَا وَابِلٌ فََاتَتْ اءُكُلَهَا

ضِعْفَيْنِ فَإِنْ لَّمْ يُصِبْهَا وَابِلٌ فَطَلُّ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ

و مثل كسانى كه اموال خود را براى خوشنودى خدا و تثبيت (ملكات انسانى ) در روح خود انفاق مى كنند، همچون باغى است كه در نقطه بلندى باشد و بارانهاى درشت به آن برسد (و از هواى آزاد و نور آفتاب به حدّ كافى بهره گيرد) و ميوه خود را دو چندان دهد (كه هميشه شاداب و باطراوت است ) و خداوند به آنچه انجام مى دهيد، بيناست.

هم مثال آن كسان كانفاق مال

مى نمايند از رضاى ذوالجلال

از ره بينايى و نور يقين

كه مر ايشانراست اندر راه دين

هست چون باغى به ارض مرتفع
بيشتر زان گشت خواهى منتفع

گر بر آن بستان رسد باران سخت

كم نگردد نفع او از حسن بخت

بوستانى كز زمين باشد بلند

نيست از تخريب سيل آن را گزند

حاصل از وى بيشتر آيد به دست

هم زباغى كو بود بر ارض پست

هست ممكن بلكه هر سالى دو بار

حاصل آرد بى ز آسيبى به بار

بارش او را گرچه نايد سخت تر

نرم و كم يعنى بر او بارد مَطَر

همچنين دان در ثواب انفاقها

گر كه للّه است و از اشفاقها

نزد حقّ هر دانه او خرمنى است

بل نه خرمن جنّتى و گلشنى است

حق بر اعمال شما باشد بصير

چيست تا آن از قليل و از كثير

وجه تشبيه
خداوند متعال در اين آيه ((انفاقهاى خالص )) را به باغ مرتفع و حاصلخيزى تشبيه كرده است كه در برابر نسيم آزاد و آفتاب قرار گرفته باشد و بارانهاى درشت و ريز بر آن ببارد و در نتيجه هميشه سبز و خرم است و محصولى پربركت و فراوان خواهد داشت وجه شباهت در اين تشبيه ، ((پر بركت بودن )) است ؛ يعنى انفاقهاى خالص در راه خدا همواره در حال رشد و نمو مى باشد و هيچ گاه اثرش ضايع نمى گردد.
كلمه ((وابل )) (باران درشت ) و ((طلّ)) (باران ريز و شبنم ) اشاره به مراتب اخلاص ‍ است .
مرحوم فيض كاشانى در ذيل جمله (تَثْبيتا مِنْ اَنْفُسِهِمْ) مى گويد: ((يعنى در حفظ عمل خالص مراقبت مى ورزند و آن را از آفاتى همچون منّت ، اذيّت ، خود ستايى ، ريا و خود پسندى و امثال اين صفات رذيله كه عمل نيك آدمى را فاسد مى سازد، حفظ مى كنند)).
از اين جمله استفاده مى شود كه انفاق در راه خدا باعث تزكيه و پاكسازى نفس ‍ است و روح انسان را از صفات زشت بخل و مال دوستى پاك مى كند، چنان كه قرآن كريم در جاى ديگر به اين مطلب اشاره مى كند و مى فرمايد:
(خُذْ مِنْ اءَمْوَا لِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِم …) ((از اموال آنها صدقه اى (بعنوان زكات ) بگير تا به وسيله آن ، آنها را (از رذائل اخلاقى و از دنيا پرستى و بخل ) پاكسازى و پرورش دهى )).
جمله (وَاللّه بِما تَعْمَلوُنَ بَصيرٌ) هم هشدارى است در باره پرهيز از ريا كارى و هم تشويق و ترغيبى مى باشد در جهت اخلاص يعنى خداوند به طور كامل مراقب اعمال شماست و هيچ چيز از نظر او پنهان نيست .
مى گويند: مرحوم آيت اللّه العظمى بروجردى رحمه اللّه چند روز قبل از وفاتشان با اظهار تاءسف و ناراحتى مى گفتند: خلاصه عمر ما گذشت و نتوانستيم كار خيرى انجام دهيم . يكى از اطرافيان گفت : شما كه بحمد اللّه اين همه آثار خير از خودتان باقى گذاشته ايد، مساجد و مدرسه ها ساخته ايد، شاگردان زيادى تربيت كرده ايد، چرا ناراحتيد؟!
ايشان اين جمله را فرمودند كه متن حديثى است :
((خَلِّصِ الْعَمَلَ فَإِنَّ النّاقِدَ بَصيرٌ بَصيرٌ؛ عمل را بايد خالص انجام داد، زيرا نقّاد، بسيار بصير و آگاه است )).

نام كتاب : چهل مثل از قرآن مؤ لف : حسين حقيقت جو

خداوند متعال در کتاب کریم می فرماید:

لقد كرمنا بنى آدم و حملناهم فى البر و البحر و رزقناهم من الطيبات و فضلناهم على كثير ممن خلقنا تفضيلا

ما فرزندان آدم را بسيار گرامى داشتيم و آنها را به مركب بر و بحر سوار كرديم - و جهان جسم و جان را مسخر انسان ساختيم - و از هر غذاى لذيز و پاكيزه آنها را روزى داديم و بر بسيارى از مخلوقات خود برترى و فضيلت كامل بخشيديم

علامه طباطبايى درباره كرامت و برترى انسان چنين مى فرمايد:
مقصود از تكريم ، اختصاص دادن به عنايت و شرافت دادن به خصومت است كه در ديگران نباشد، و با همين خصوصيت است كه معناى تكريم با تفضيل فرق پيدا مى كند، چون تكريم معنايى است نفسى و در تكريم كارى به غير نيست ، بلكه تنها شخص مورد نظر است كه داراى شرافتى و كرامتى بشود، بر خلاف تفضيل كه منظور از آن اين است كه شخص مورد تفضيل از ديگران برترى يابد، در حالى كه او با ديگران در اصل آن عطيه شركت دارد. حال كه معناى تكريم و فرق آن با تفضيل روشن شد اينك مى گوييم : انسان در ميان ساير موجودات عالم خصوصيتى دارد كه در ديگران نيست ، و آن داشتن نعمت عقل است و معناى تفضيل انسان با ساير موجودات اين است كه در غير عقل از ساير خصوصيات و صفات هم انسان بر ديگران برترى داشته و هر كمالى كه در ساير موجودات هست حد اعلاى آن در انسان وجود دارد.

و خلاصه اينكه بنى آدم در ميان ساير موجودات عالم ، از يك ويژگى و خصيصه اى برخوردار گرديده و به خاطر همان خصيصه است كه از ديگر موجودات جهان امتياز يافته و آن عقلى است كه به وسيله آن حق را از باطل و خير را از شر و نافع را از مفضر تميز مى دهد… تفضيل و تكريم ناظر به يك دسته از موهبتهاى الهى است كه به انسان داده شد، تكريمش به دادن عقل است كه به هيچ موجودى ديگر داده نشده ، و انسان به وسيله آن خير را از شر و نافع را از مضر و نيك را از بد تميز مى دهد، موهبتهاى ديگرى از قبيل تسلط بر ساير موجودات و استخدام و تسخير آنها براى رسيدن به هدفها از قبيل نطق و خط و امثال آن نيز زمانى محقق مى شود كه عقل باشد.

و اما تفضيل انسان بر ساير موجودات به اين است كه آنچه را به آنها داده از هر يك سهم بيشترى به انسان داده است ،اگر حيوان غذا مى خورد خوراك ساده اى از گوشت و يا ميوه و يا گياهان و يا غير آن دارد، ولى انسان كه در اين جهت با حيوان شريك است اين اضافه را دارد كه همان مواد غذايى را گرفته و انواع طعامهاى پخته و خام براى خود ابتكار مى كند، طعامهاى گوناگون و فنون مختلف و لذيذ كه نمى توان به شماره اش آورده براى خود اختراع مى نمايد و همچنين آشاميدنى و پوشيدنى و اطفاء غريزه جنسى و طريقه مسكن گزيدن و رفتار اجتماعى در حيوانات و انسان بدين قياس ‍ است

منبع : کتاب كمالات وجودى انسان،مؤ لف : محمد شجاعى

آیا ترغیب به عزاداری و گریه برای امام حسین علیه السلام ترغیب به غمگینی - که حالتی منفی می باشد- نیست؟

چرا اسلام که بیان می شود کاملترین دین بشری است ما را به حالات منفی ترغیب می کند؟

پاسخ اجمالی:

اولین نکته در پاسخ به این سوال  این است که بدانیم  آیا اصلا ترغیب به عزاداری در اسلام وجود دارد یا خیر؟ بله این ترغیب در اسلام وجود دارد. و روایات فراوانی نه تنها در مورد عزاداری بر اهل بیت علیهم السلام در منابع حدیثی ذکر شده است بلکه در فرهنگ اسلامی و روایات معصومین علیهم السلام ترغیب فراوانی به گریه شده و برای آن ثواب ها و پاداش هایی ذکر شده است.

اما باید دانست  گریه انواع و اقسام مختلف دارد و هر گریه ای نشان از غم و اندوه ندار د و منفی و نابهنجار نیست. اگر غم و گریه با علائمی مثل افول سلامتی، کناره گیری اجتماعی ، احساس بی ارزشی، احساس گناه، ایده خودکشی، بیش فعالی بدون هدف، طولانی بودن نشانه های غم و بروز و ظهور نشانگان به طور ناگهانی همراه باشد، بیمارگونه و مرض و منفی تلقی می شود.

گذشته از آنکه سوگواری بر امام حسین علیه السلام این علائم را به همراه ندارد،از دیدگاه علمی، سوگواری برای سیدالشهدا علیه السلام، کاملاً از شرایط یک عزاداری و غمگینی طبیعی، برخوردار است و با رفتارهای اجتماعی مبتنی بر شناخت، انجام می شود.  عزاداری مسلمانان بر اساس شناختی که عزاداران از حسین بن علی علیهما السلام و اهداف عالی آن حضرت و حرکت منتهی به شهادت او دارند، انجام می پذیرد. به همین دلیل در حین مرثیه سرایی، سوگواری روشن گرانه دارند؛ نه شیون بی هدف. بلکه آنان با عزاداری، به تمام زندگی خود، هدف می بخشند و حیات خود را حسینی می سازند و کسب نشاط می کنند و از مرگ ذلّت آفرین، فرار می کنند و به سوی زندگی با عزت و شرافت، گام برمی دارند.  بنابراین، اشک ریختن و عزاداری برای امام حسین علیه السلام، غمگینی و ماتم نابهنجار و بیمارگونه نیست؛ بلکه عین هنجارهای دینی و اجتماعی و مساوی با سلامت روح و روان است.

از دیدگاه علمی و روان شناسی، شاید بتوان گفت که اگر این نوع واکنش های عاطفی از یک مسلمان بروز نکند، نشان بیماری و مرض باشد؛  منظور از این کلام این نیست که  هر شخصی که علائم سوگواری را در حق امام حسین علیه السلام بروز نمی دهد و برای آن حضرت گریه و زاری نمی کند ، از نظر روان شناسی علمی، بیمار شمرده می شود؛ بلکه شاید او به سیدالشهدا علیه السلام دل بستگی ندارد تا از فقدان و شهادت آن حضرت و مصایب وارده بر اهل بیت علیهم السلام، احساس غم نماید و چون وی به امام حسین علیه السلام دل بستگی ندارد و از آن حضرت، جداست، نمی تواند احساس رنج و غم کند .  اگر این شخص به اباعبدالله علیه السلام دل بستگی داشته باشد - حداقل مسلمان باشد - ولی با این وجود، فاقد نشانگان غم باشد و یا منعی از بروز نشانگان در وی وجود داشته باشد و یا در بروز نشانگان عزا و سوگواری، دچار تأخیر گردد، این شیوة رفتاری او، نابهنجار تلقی می شود. پس غمگین بودن برای امام حسین علیه السلام، نشان سلامت است؛ نه بیماری و حالتی منفی و نابهنجار نیست .

نگاه ما به حادثة کربلا، تنها یک نگاه علمی، از دریچة یافته های روان شناسی نیست؛ تا برای این حادثة الهی، توجیه زمینی و بشری مستند به علم، ارائه کنیم و مثلاً برای گریستن و سوگواری برای امام حسین علیه السلام، توجیه روان شناختی داشته باشیم! نگاه صرفا بشری و تحلیل طبیعی و زمینی از یک حادثة الهی و آسمانی و ماورای فکر انسانی، بی تردید بی ثمر و ناصحیح است؛ بلکه مقصود آن است که بگوییم شکل سوگواری و غم گساری برای امام حسین علیه السلام، با نظریه های دقیق روان شناختی در مورد غم و ماتم و داغ دیدگی نیز کاملاً مطابقت دارد و موجب از بین رفتن تمام پیامدهای منفی غم و اندوه می شود.

پاسخ ارائه شده خلاصه ای از صص285 الی 295  و صص  169 و 170 کتاب «پرسش ها و پاسخ های دانشجویی/ دفتر 13/ ویژه محرم/ می باشد.

برگرفته از پایگاه شور و شعور حسینی

چکیده
تحقیق حاضر با موضوع شیوه احتجاج در قرآن با هدف آشنایی مخاطبان قرآن کریم با شیوه احتجاجات خدای متعال با بررسی حکمت، موعظه و جدل و… و احتجاج پیامبر (صلی الله علیه وآله)و سایر ائمه معصومین (علیهم السلام) به روش توصیفی – تحلیلی از منابع دسته اول تفسیری – روایی گرد آوری شده است و سعی شده است به احتجاج و مجادله حضرت محمد (صلی الله علیه وآله) و چگونگی احتجاج برخی از معصومین (علیهم السلام) بپردازد، از این رو، نتیجه حاصل این است که ژرف- اندیشان محقق به بهانه نازل بودن مطالب وحی خود را بی نیاز نپندارند و ساده اندیشان مقلد نیز به دستاویز پیچیدگی معارف آن خود را محروم نبینند و استفاده صحیح ازقرآن و سنت انجام دهند.
کلید واژگان: احتجاج، برهان، جدل مغالطه، شعر و خطابه

محقق:فرزانه الیاسیان

استاد راهنما:مریم فراتی

تاریخ دفاع:تابستان 93

واقعه کربلا گونه‌ای خاص از ادبیات را موجب شده که از آن به ادبیات عاشورایی یاد می‌شود.ادبیات عاشورایی ، به بخش های مختلفی تقسیم می شود:

1-نظم(شعر و مرثیه)

بخش عمده ادبیات عاشورایی اشعار و مراثی است که طول چهارده قرن سروده شده است. نخستین شاعران این واقعه خود شهیدان کربلا و بستگان آنها بوده‌اند. رجزها و شعارهای امام حسین و یاران آن حضرت بخشی از اشعار عاشورایی است.[1] که از آن‌ها بیشتر در راستای ترویج اهداف قیام امام استفاده می‌شود. خطبه‌های امام سجاد و حضرت زینب در شام و زیارتنامه‌های رسیده از معصومان از این دسته است.

نویسنده ادب الطف نام بیش از ۵۰۰ شاعر عاشورایی از قرن نخست تا قرن ۱۵ قمری را آورده است.[2] بشیر بن جذلم، عبیدالله بن حر جعفی، سلیمان بن قته خزاعی و ابوالاسود دئلی از جمله مرثیه‌سرایان عاشورا در قرن نخست قمری بوده‌اند[3]، برخی نخستین شاعر عربی را که درباره واقعه عاشورا شعر سروده است،عقبة بن عمرو سهمی دانسته‌اند.[4] پس از آن بخش مهمی از ادبیات عرب به شعر عاشورایی و مرثیه‌سرایی اختصاص داشته است. امامان شیعه اصحاب خود را به سرودن اشعاری در سوگ امام حسین و یارانش تشویق می‌کردند؛ امام صادق در روایاتی به سرودن شعر درباره امام حسین سفارش کرده است.[5] و امام رضا نیز از دعبل خزاعی خواسته است که در شهادت امام حسین مرثیه‌سرایی کند.[6] شاعران شیعه مانند کمیت، فرزدق، عبدالله بن کثیر، دعبل، سید حمیری با اشعار خود در شکل‌گیری ادبیات عاشورایی نقش‌ داشته‌اند. شاعران غیرشیعی نیز در باره واقعه عاشورا شعر می‌سرودند؛ از جمله از شافعی پیشوای شافعیان مرثیه‌ای عاشورایی نقل شده است.[7] عبدالجلیل رازی شعرهای شاعران حنفی و شافعی برای امام حسین را غیرقابل شمارش توصیف می‌کند.[8]

2-نثر
2-1مقتل‌نگاری

مقتل‌نگاری بخشی از ادبیات عاشورایی است که گزارش‌های مکتوب مربوط به واقعه کربلا را دربر دارد. کتاب‌های مقتل‌ که ماجرای کشته شدن امام حسین(ع) و یارانش را گزارش می کنند، جزو میراث ادبی و تاریخی شیعه محسوب می‌شوند و بیشترین کاربرد آنها استفاده در مجلس روضه‌خوانی است. آقا بزرگ در الذریعه از ۱۵۰ مقتل نام برده که در خصوص واقعه کربلا نوشته شده است[9] حدود ده مقتل مربوط به قرن‌های نخستین است که مقتل ابی‌مخنف، نخستین آن‌ها درباره واقعهٔ عاشورا است.[10] وی زمانی نگارش مقتل الحسین را آغاز کرد، هنوز برخی از شاهدان واقعهٔ کربلا، در قید حیات بودند.[11]روضة الشهداء را می‌توان مشهورترین کتاب مقتل فارسی دانست.
2-2ادبیات نمایشی

ادبیات نمایشی در قالب تعزیه‌نامه، فیلمنامه و نمایشنامه بخشی از ادبیات عاشورایی است. تعزیه‌خوانی یکی از سنت‌های عاشورایی است که از زمان دیلمیان آغاز و در دوره صفویه به شکل فعلی درآمد. آنچه که از این هنر نمایشی به ادبیات عاشورایی مربوط است نسخه‌های تعزیه است که گفته می‌شود در تدوین آن‌ها از کتاب طوفان البکاء استفاده شده است.
2-3ادبیات داستانی

بخشی از ادبیات عاشورایی متونی است که جنبه داستانی دارد. در این متون بیشتر به واقعه عاشورا از زاویه اندوه، مصیبت و ابتلاء نگاه شده و تدوین آن‌ها یک اثر حزن‌زا به قصد روضه‌خوانی مورد توجه بوده است. غالب این آثار، برای مجالس سوگواری تألیف و هدف عمده‌اش فراهم کردن زمینه برای گریه بوده است‌. آثاری چون ابتلاء الاولیاء، ازالة الاوهام فی البکاء، اکسیر العبادة فی اسرار الشهادة، محرق القلوب از این دسته به شمار می‌روند.[12]

همچنین رمان‌هایی نیز درباره این واقعه نوشته شده است که نامیرا از آن جمله است.

 ویژگی های ادبیات عاشورایی

ادبیات عاشوارایی را می‏ توان با ویژگی‏های آن بهتر شناخت. مهم‏ترین ویژگی‏های ادبیات عاشورایی عبارتند از:

1- عاشورا محوری: عاشورا هستۀ اصلی ادبیات عاشورایی را تشکیل می‏دهد. به همین خاطر پسوند “عاشورا” برآن اضافه گردیده است. البته نگارنده براین باور است که ادبیات عاشورایی محدود به حوادث روز عاشورا نمی‏گردد بلکه تمام آن چه را که در پیرامون این نهضت شکل گرفته نیز شامل می‏شود. حتا قیام ها و رخدادهای پس از عاشورا را که در مسیر قیام عاشورا به وجود آمده نیز دربر می‏گیرد. بنابراین وقتی گفته می‏شود “ادبیات عاشورایی"؛ یعنی ادبیاتی که درمحور اندیشه های انقلابی امام حسین(ع) پدید آمده است. به این ترتیب هر شعر وپدیدۀ ادبیی که در جهت اهداف نهضت عاشورا خلق گردیده باشد، می تواند ادبیات عاشورایی محسوب گردد. ولی وجه غالب در این نوع ادبی حضور کارگزاران نهضت عاشورا وحوادث مربوط به آن روز می‏باشد. نوحه‏ها، مناقب ومرثیه‏ها اکثراً درحول ومحور دهم محرم سال 61 هجری به وجود آمده اند.

2- مخاطب گرایی: ادبیات عاشورایی، ادبیات مخاطب گراست. دراین نوع ادبی، ادبیات هدف نیست بلکه آنچه را بیان می‏کند هدف است. اما این که چه گروه هایی، مخاطبین اصلی ادبیات عاشوارایی به شمار می‏آیند، قدری نیاز به تحقیق دارد. چه این که مخاطبین ادبیات عاشورایی درهرجامعه ای متفاوت است. افغانستان، ایران، پاکستان، عراق، سوریه، و… هرکدام فرهنگ خاص خود را دارند و دارای سطوح مختلف فکری وفرهنگی می‏باشند. افغانستان کشوری است که خرده فرهنگ های گوناگونی دارد. بعضی از این فرهنگ‏ها نمی‏توانند مخاطبین ادبیات عاشورایی محسوب گردند وبرخی دیگر هم که با عاشورا وفرهنگ آن پیوند دیرینه دارند، در پذیرش الگوهای فکری عاشورا برخورد یکسانی ندارند. از این رو اگر بخواهیم مخاطبین ادبیات عاشورایی مورد تحلیل قراردهیم باید به بررسی وضعیت مذهبی و گرایش‏های فکری -وحتا سیاسی- نیز توجه نماییم. درعین حال گروه های سنی را هم باید مد نظر قرار دهیم. روی این مبنا می‏توانیم بگوییم که سه طیف ودسته در افغانستان در ارتباط با ادبیات عاشورایی موجود می‏باشد:

الف. مخالفین: این دسته گروهی می‏باشد که با اصل جریان عاشورا مخالف است و هیچ علاقه ای از خود نشان نمی‏دهد. مانند کمونست ها و فرقه های مذهبی مخالف نهضت عاشورا.

ب. تحصیل کردگان: این دسته افرادی هستند که از تحصیلات آکادمیک برخوردارند و نسبت به عاشورا وادبیات عاشورایی برخود آگاهانه –نه عاطفی واحساسی- دارند.

ج. بنیاد گرایان: منظور از آن روحانیون و عامۀ مردم می‏باشد. این گروه همواره بر حفظ وضعیت موجود تأکید می‏کنند وخواهان تداوم مراسم عاشورا مطابق سنن تاریخی می‏باشند.

مخاطبین اصلی ادبیات عاشورایی دو دستۀ اخیر می‏باشد. گروه نخست از حوزۀ مطالعۀ ما بیرون است.

اما از لحاظ سنی مخاطبین ادبیات عاشورایی این سه دسته اند:

الف.کودکان پایین تر ازهجده سال

ب. جوانان

ج. پیرمردان

ازمیان این دسته ها پیرمردان مخاطبین اصلی ادبیات عاشورایی محسوب می ‏گردند.

اگر از لحاظ اجتماعی بررسی کنیم، این چند دسته را می‏ توانیم بر بشماریم:

الف. علما

ب. اشراف

ج. دهقانان

دهقانان وعلما در شمار مخاطبین اصلی ادبیات عاشورایی قرار می‏ گیرند چه این که اشراف کمتر توانسته اند پیوند شان را با فرهنگ عاشورا حفظ نمایند. این گروه بیشتر در صدد به دست آوردن قدرت اقتصادی وسیاسی و غلبه بر طبقات دیگر بوده اند. لیکن علما و دهقانان حافظان اصلی شعایر دینی ومذهبی درکشور محسوب می‏ شوند. مراسم عاشورا هرساله با همیاری این دو گروه برگزار و تجلیل می‏گردد.

1-محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام حسین، ۱۳۸۸ش، ج۱۰، ص۱۸۶.
2-محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام حسین، ۱۳۸۸ش، ج۱۰، ص۱۸۷.
3-ضیایی، نگرشی، انتقادی-تاریخی به ادبیات عاشورا، ۱۳۸۱ش، ص۳۹-۴۰.
4-مهماندار، امام حسین در آیینه شعر و ادب، ص۵۳.
5-حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، ص۵۰۴.
6-علامه مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۵، ص۲۵۷.
7-ضیایی، نگرشی، انتقادی-تاریخی به ادبیات عاشورا، ۱۳۸۱ش، ص۳۷-۳۸.
8-رازی قزوینی، نقض، ۱۳۹۱ش، ص۴۰۴.
9-رک: محمدزاده، دانشنامه شعر عاشورایی، ج۲، ص۷۱۷.
10-صفا، گنج سخن، ۱۳۵۵ش، ج۱، ص۶۸.
11-اسفندیاری، کتاب‌شناسی تاریخی امام‌حسین، ۱۳۹۱، ص۴۲.

12-جعفریان، درباره منابع تاریخ عاشورا، ۱۳۸۰، ص۵۲-۵۱.

شیخ حسنعلی اصفهانی(ره) فرزند علی اکبر فرزند رجبعلی مقدادی اصفهانی(ره)، در خانواده زهد و تقوی و پارسائی چشم به جهان گشود، پدر وی مرحوم ملاّ علی اکبر، مردی زاهد و پرهیزگار و معاشر اهل علم و تقوی و ملازم مردان حق و حقیقت بود و در عین حال از راه کسب، روزی خود و خانواده را تحصیل می کرد و آنچه عاید او می شد، نیمی را صرف خویش و خانواده می کرد و نیم دیگر را به سادات و ذراری حضرت زهرا علیها السلام اختصاص می داد.

در سال 1269 هجری قمری، دختری به وی عنایت شد که مادرش تا چهار ماه پس از وضع حمل حتی قطره ای شیر در سینه نداشت و آنچه دوا و دعا کردند، مؤثر نیفتاد. تا یکی از دوستان، او را به سوی مردی صاحب نفس به نام حاج محمد صادق تخته پولادی هدایت کرد.

ملاعلی اکبر به دلالت دوست خود، به حضور حاجی رسید و عرض حاجت نمود. حاجی به وی دستور داد تا هر چه دعا و دوا برای زوجه اش گرفته است، از وی دور سازد و خود، در حبّه نباتی بدمید و فرمود تا آن را به زوجه خود بخوراند. با انجام دستور حاجی، پس از ساعتی شیر از سینه زن جریان یافت و به خارج راه گشود و همین امر سبب ارادت فراوان ملا علی اکبر به مرحوم حاج محمّد صادق(ره) گردید و مدت بیست و دو سال خدمت ایشان را به عهده گرفت و در این مدت، تحت تربیت و ارشاد وی به مقاماتی معنوی نائل آمد.

صفحات: 1· 2· 3

آیه اللّه سید محمود هاشمی فرزند مرحوم آیه اللّه سید علی حسینی شاهرودی از سلسله سادات حسینی شاهرود است که در مرداد سال 1327 ه‍. ش در شهر نجف و در بیت علم و دانش دیده به جهان گشود. مادر ایشان دختر مرحوم آیت اللّه العظمی حاج سید علی مددی موسوی قائینی از علمای بزرگ خراسان بوده است که سالهای متمادی در شهر مقدس مشهد، به تدریس و تربیت طلاب حوزه علمیه و اقامه جماعت در حرم مطهر رضوی ثامن الائمه( ع) می پرداختند. مرحوم والد آیه اللّه هاشمی از وارستگان حوزه علمیه نجف و اولین کسی است که تقریرات بحثهای فقهی- اصولی آیه اللّه خوئی را به رشته تحریر در آورد.
وی تحصیلات ابتدایی را در مدرسه علوی- که مخصوص ایرانیان مقیم نجف اشرف بود- به پایان برده و در همان سن نوجوانی تحصیلات حوزوی را آغاز نمود. از آنجا که وی از نبوغ علمی و استعدادی سرشار در فراگیری علوم حوزوی برخوردار بودند در اندک زمان ممکن، دروس مقدمات و سطح را با موفقیت به پایان رسانیده به حوزه درس خارج فقها و مراجع نامدار آن زمان پیوستند. ایشان با حضور در محضر درس خارج فقه و اصول حضرت آیه اللّه العظمی شهید سید محمد باقر صدر(ره)، حضرت آیه اللّه العظمی امام خمینی(ره) و حضرت آیه اللّه العظمی خوئی، سالها به کسب علم و دانش پرداخت.

از مهم ترین ویژگی ها و مزایای برجسته ایشان بهره گیری و الهام از اندیشه های مبتکرانه اساتید خود مانند امام خمینی و شهید صدر است که با اسلوبی جدید، و با نگاهی نوگرا به مباحث پرداخته و با توجه به نیازهای روز حکومت اسلامی، مبانی فقهی اهل بیت را عرضه می دارند. از آنجا که ایشان از جمله شاگردان برجسته و از نخبگان درس خارج حضرت امام و شهید صدر بودند همواره مورد توجه ویژه اساتید خود قرار داشتند. امام، به دفتر و مسؤولین وقت شهریه نجف اشرف دستور فرموده بودند، نسبت به تامین امور معیشتی و نیازهای مالی ایشان عنایت ویژه ای صورت گیرد. شهید صدر(ره) نیز با آنکه به کسی اجازه اجتهاد نمی داد و در این خصوص فوق العاده احتیاط می کردند، به آیه اللّه هاشمی اجازه اجتهاد داده و در خصوص وی تعابیر بسیار بلندی فرموده اند.

صفحات: 1· 2· 3

  براساس برخى از روايات، حضور و نقش اين زنان ازنظر زمان و موقعيت،در قیام امام زمان (عج) چهارگونه است:

الف) حضور پنجاه زن در بين ياران امام
اولين گروه از زنانى كه به محضر امام زمان مى‏شتابند آنهايند كه در آن ايّام مى‏زيسته‏اند و همانند ديگر ياران امام، عليه‏السلام، به هنگام ظهور در حرم امن الهى به‏خدمت امام، عليه‏السلام، مى‏رسند. در اين‏باره دو روايت وجود دارد:
روايت اول: امّ سلمه ضمن حديثى درباره علايم ظهور، از پيامبر روايت كرده است كه فرمود:
يعوذ عائذ من الحرم فيجتمع الناس إليه كالطّير الوارده المتفرقه حتّى يجتمع إليه ثلاث مأه و أربعه عشر رجلاً فيه نسوه فيظهر على كلّ جبّار و ابن جبّار…3
در آن هنگام پناهنده ‏اى به حرم امن الهى پناه مى‏ آورد و مردم همانند كبوترانى كه از چهار سمت به يك سو هجوم مى ‏برند به‏ سوى او جمع مى‏ شوند تا اينكه در نزد آن حضرت سيصد و چهارده‏نفر گرد مى‏آيند كه برخى از آنان زن مى‏باشند كه بر هر جبار و جبار زاده‏اى پيروز مى‏شود.4
روايت دوم: جابربن يزيد جعفى، ضمن حديث مفصلى از امام باقر، عليه‏السلام، در بيان برخى نشانه‏هاى ظهور نقل كرده كه:
و يجيى‏ء واللَّه ثلاث مأه و بضعه عشر رجلاً فيهم خمسون امراه يجتمعون بمكه على غير ميعاد قزعاً كقزع الخريف يتبع بعضهم و هى‏الآيه الّتى قال اللَّه: أينما تكونوا يأت بكم اللَّه جميعاً إنّ اللَّه على كلّ شى‏ء قدير…5
به‏ خدا سوگند، سيصد و سيزده نفر مى‏ آيند كه پنجاه نفر از اين عده زن هستند كه بدون هيچ قرار قبلى در مكه كنار يكديگر جمع خواهند شد. اين است معناى آيه شريفه: هرجا باشيد خداوند همه شما را حاضر مى‏ كند. زيرا او بر هر كارى توانا است.

صفحات: 1· 2· 3· 4· 5

الهی! خواندی تأخیر کردم. فرمودی تقصیر کردم.

الهی! عمر خود بر باد کردم و بر تن خود بیداد کردم.

الهی! اگر کار به گفتار است بر سر همه تاجم و اگر به کردار است به پشه و مور محتاجم.

الهی! بیزارم از طاعتی که مرا به عجب آرد. مبارک معصیتی که مرا به عذر آرد.

الهی! اگر بر دار کنی رواست، مهجور مکن و اگر به دوزخ فرستی رضاست، از خود دور مکن.

الهی! گناه در جنب کرم تو زبون است، زیرا که کرم تو قدیم و گناه اکنون است.

الهی! اگر عبدالله را بخواهی سوخت، دوزخی دیگر باید آلایش او را و اگر بخواهی نواخت، بهشتی دیگر باید آسایش او را

الهی! اگر یکبار گویی بنده من، از عرش بگذرد خنده من.

الهی! همه از تو ترسند و عبدالله از خود زیرا که از تو همه نیک آید و از عبدالله بد.

الهی! گفتی کریمم امید برآن تمام است. چون کرم تو در میان است نا امیدی حرام است.

الهی! اگر امانت را نه امینم، آن روز که امانت می نهادی می دانستی که چنینم.

انگيزه، حالات دروني فرد است كه موجب تداوم رفتارش تا رسيدن به هدف مي‌شود. انگيزه ارتباط مستقيم و مثبت با پيشرفت تحصيلي دارد.

به همين علت علاوه بر آنكه انگيزه وسيله‌اي براي پيشرفت تحصيلي در نظر گرفته مي‌‌شود، گاهي از آن به عنوان هدف نيز نام برده مي‌شود، زيرا با افزايش انگيزه، پيشرفت تحصيلي نيز پديد مي‌آيد.

از آنجا كه هوش و استعداد تحصيلي به‌عنوان دو عامل اساسي در پيشرفت تحصيلي، كمتر تحت تأثير معلم يا مربي واقع مي‌شود، سعي بر آن است كه با افزايش انگيزه دانش‌آموزان حداكثر بهره‌وري از هوش صورت گيرد. زيرا در حالت مساوي برابري هوش و استعداد تحصيلي افراد، مشاهده شده است كه پيشرفت تحصيلي افراد با انگيزه چشمگيرتر بوده است. با وجود آنكه معلمان در تغيير هوش و استعداد تحصيلي نقش چنداني ندارند، ولي مي‌توانند در بالا بردن انگيزه دانش‌‌آموزان مفيد واقع شوند.

انگيزه به دو نوع دروني و بيروني قابل تقسيم است. از انگيزه بيروني مي‌توان به تقويت‌كننده‌هايي چون پول، تائيد، محبت، احترام، نمره و از تقويت‌كننده‌هاي دروني مي‌توان به رضايت خاطر و احساس خوب از يادگيري اشاره كرد.

صفحات: 1· 2· 3· 4

میرزا جواد آقا تهرانی در یکی از شبها، دیروقت به منزل می آیند، در منزل که می رسند، متوجه می شوند کلید منزل همراهشان نیست، به خاطر رعایت حال خانواده شان که در خواب هستند، از در زدن خودداری کرده و با توجه به این که هوا هم قدری سرد بوده است، در کوچه می مانند و تا اذان صبح همانجا قدم می زنند.
هنگام اذان که اهل خانه می باید برای نماز صبح بیدار شوند، آقا در می زنند و وارد خانه می شوند، یکی از فرزندان ایشان که از این قضیه خبردار می شود، سؤال می کند چرا زنگ نزدید؟
ایشان می گویند: شما خواب بودید، زنگ من موجب اذیت و آزار شما می شد!
نقل دیگری را هم فرزند ایشان شنیده است که گویا همسر ایشان در رؤیا می بینند که مرحوم آقا پشت در منزل نشسته اند، لذا بیدار شده و هنگامی که در را باز می کنند می بینند که آقا آنجا منتظرند.
کسیکه مؤمنی را اذیت کند خدا او را اذیت نماید، و کسیکه مؤمنی را اندوهگین کند خدا او را اندوهگین نماید.
( رسول خدا «ص»)

خانه ایشان بسیار جالب و دیدنی بود ، وسائل و لوازم منزل به طور منظم چیده شده بود، مثلا” رنگ پرده ها که خیلی ساده بود ولی متناسب با رنگ منزل بود. بقیه وسائل موجود در خانه نیز چنین بود.
علت اینها را از مرحوم آقا پرسیدند که مثلا” چرا اینقدر مرتب و منظم است؟
ایشان فرمودند:
موقعی که من ازدواج کردم همسرم از خانواده آبرومند و نسبتا” متمکنی بود، و من گفتم که طلبه هستم و چیز زیادی ندارم و آنها بدین صورت قبول نمودند، ولی بعدها می دیدم هر وقت اقوام و خویشان همسرم به منزل ما می آمدند، خانه سرو سامان خوبی نداشت و باعث خجالت و شرمندگی همسرم می شد.
لذا بخاطر احترام به همسرم و رضایت او منزل را به این صورت درآوردم که مشاهده می کنید و این موجب رضایت و خشنودی او شد.
زینت منزل فقط به خاطر رضایت او بوده نه برای تمایل خودم به تجملات و زرق و برق دنیوی. ( البته خانه و فرش مربوط به یکی از اقوام آقا بود و بعضی از وسائل خانه هم توسط همسرشان که تمکنی داشته اند تهیه شده بود. )

خاطراتی از آيينه اخلاق،نویسنده : مرتضی عطایی،ناشر : انتشارات نشر الف / مشهد مقدس،چاپ دوم / 1378

در این نوشتار چند تن از جاماندگان از قافله کربلا را معرفی خواهیم کرد:

عبيدالله بن حر جعفي

کسي که سيد الشهدا «ع‏» از او ياري خواست، اما توفيق همراه شدن در کاروان کربلا نيافت و امام را ياري نکرد.امام در منزلگاه قصر مقاتل، خيمه او را ديد، حجاج بن مسروق ‏را فرستاد تا او را دعوت کند تا به اردوي امام بپيوندد و ياريش کند.وي بهانه آورد که ازکوفه به اين خاطر بيرون آمدم که با حسين نباشم، چون در کوفه ياوري براي او نيست. پاسخ او را که به امام گفتند، حضرت همراه عده‏اي نزد او رفت و پس از گفتگوهايي ‏پيرامون اوضاع کوفه، امام از او خواست تا با آب توبه خطاهاي گذشته‏اش را بشويد.و به‏ نصرت اهل بيت بشتابد.عبيد الله باز هم نپذيرفت و اين کرامت و توفيق را رد کرد و از روي خيرخواهي!حاضر شد که اسب زين شده و شمشير بران خويش را به امام دهد.
چون امام مايوس شد که او سعادت را دريابد، فرمود: اسب و شمشيرت از آن خودت، ما از خودت ياري و فداکاري مي‏خواستيم.اگر حاضر به جانبازي نيستي، ما را نيازي به مال‏ تو نيست: «يا بن الحر!ما جئناک لفرسک و سيفک، انما آتيناک لنسالک النصرة، فان کنت‏بخلت علينا بنفسک فلا حاجة لنا في شي‏ء من مالک و لم اکن بالذي اتخذ المضلين عضدا، لاني قد سمعت رسول الله‏ «ص‏» و هو يقول: من سمع داعية اهل بيتي و لم ينصرهم علي‏حقهم الا اکبه الله علي وجهه في النار». آنگاه امام از پيش او به خيمه خويش برگشت!… وي پس از حادثه کربلا، بشدت از آن کوتاهي در ياري کردن امام پشيمان شده بود و خود را ملامت مي‏کرد و با شعري که با مطلع‏ «فيا لک حسرة ما دمت ‏حيا…»
شروع مي‏شود، اين اندوه و ندامت را بيان کرده است.در برخي نقلها نام او عبدالله بن حرنقل شده است. او بعدها در قيام مختار شرکت کرد.
عمرو بن قيس نيز از کساني بود که در همين منزلگاه امام حسين‏ «ع‏» از او ياري ‏خواست و او بهانه آورد.نصرت خواهي امام، تکليف مي‏آورد و هر که نداي‏ «هل من‏ناصر» امام را بشنود و پاسخ ندهد، جهنمي است.اين نداي استنصار، همواره در تاريخ‏ وجود دارد.همه جا کربلا و هر روز عاشوراست و سعادت، در فدا کردن هستي و مال و جان در راه دين و به فرمان امام و رهبر الهي است و چه شقاوتي بالاتر از آنکه انسان، دعوت امام معصوم را پاسخ ندهد و نسبت به جان خويش در راه خدا بخل ورزد، جاني ‏که امانت الهي است!

مالک بن نضر ارحبي‏

وي به اتفاق ضحاک بن عبدالله مشرقي درمسير راه کربلا با سيدالشهداء عليه‏السلام ديدار کردند. امام از آنان دعوت به ياري کرد. آن دو به بهانه‏ي قرض داشتن و سرکشي به خانواده، رفتند و توفيق حضور در حماسه‏ي عاشورا را نيافتند.

ابوبکر مخزومي

يکي از فقهاي هفتگانه و از کساني بود که از روي خير خواهي و نصيحت، از امام‏حسين‏ «ع‏» خواست که به سوي عراق نرود و در اين راه، بي‏وفايي مردم را نسبت به پدر وبرادر امام حسين‏ «ع‏» ياد آوري مي‏کرد.وي از سادات قريش بود.در ايام خلافت عمر به‏دنيا آمد.به خاطر نماز بسيار، به او راهب قريش مي‏گفتند.در سال 95 هجري در گذشت.

عبدالله بن جعفر

همسر زينب کبري و داماد علي‏ «ع‏» و پسر جعفر طيار.وي، نخستين نوزاد مسلمان درحبشه بود.در ايامي که پدرش جعفر بن ابي طالب به حبشه هجرت کرده بود، در آن کشور به دنيا آمد. مادرش‏ «اسماء بنت عميس‏» بود.اسماء، پس از شهادت جعفر طيار در جنگ‏ موته، به همسري ابو بکر، سپس علي بن ابي طالب در آمد.عبدالله بن جعفر، مورد عنايت ‏خاص پيامبر اکرم بود، بويژه که پدرش سردار بزرگ شهيد جبهه اسلام به شمار مي‏آمد. همچنين مورد علاقه امير المؤمنين بود و ارادتي شايان به امام حسن و امام حسين‏ «ع‏» داشت.مردي سخاوتمند و اهل جود و بخشش بود.عبدالله جعفر، از جمله کساني بود که به سيد الشهدا نامه نوشت و از او خواست که از سفر به عراق منصرف شود.گر چه خود در کربلا حضور نداشت، اما دو پسرش عون و محمد را همراه مادرشان حضرت زينب‏ «ع‏» به کربلا فرستاد و اين دو فرزند، در رکاب‏ سالار شهيدان روز عاشورا به شهادت رسيدند.او از اينکه نتوانسته بود در واقعه کربلا شرکت کند تاسف مي‏خورد.پس از حادثه عاشورا و شهادت حسين بن علي‏ «ع‏» وي درمدينه به سوگ نشست و مردم براي تسليت گويي نزد او مي‏آمدند. وي در سن‏90 سالگي، در سال 80 هجري در مدينه درگذشت و در بقيع به خاک سپرده شد . برخي‏ هم درگذشت او را در شام و قبر وي را در «باب الصغير» دمشق، کنار قبر بلال مي‏دانند.

منابع :
[1] مروج الذهب، ج 3، ص 6.

[2] حياة الامام الحسين، ج 3، ص 28 به نقل از تهذيب التهذيب

[3] سفينة البحار، ج 2، ص 126.

[4] الفتوح، ابن اعثم کوفي، ج 5، ص 84، موسعة کلمات الامام الحسين، ص 365.

[5] حياة الامام الحسين، ج 3، ص 363 به نقل از مقتل خوارزمي.

[6] نفس المهموم، ص 200.

[7]«شام، سرزمين خاطره‏ها»، مهدي پيشوايي، ص 77، تنقيح المقال، مامقاني، ج 2، ص 173.

[8] معارف و معاريف، ج 4، ص 1508.

يكي از مردان نامي تاريخ اسلام بالاخص تاريخ شيعه كه به خاطر اقدام درست و خداپسندانه اش دل اهل بيت و خاندان پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ را بعد از واقعة عاشورا شاد كرد مردي است از تبار ثقيف و از شيعيان آل علي ـ عليه السلام ـ كه در هميشة تاريخ جايگاه خاصي نزد علماي شيعه و مورخين دارد.

اما اينكه چرا از ايشان به طور شايسته ياد نمي شود ،بايد خاطرنشان كرد كه در منابع تاريخي شيعه در اكثر منابعي كه به واقعة عاشورا و تاريخ زندگاني امام حسين ـ عليه السلام ـ پرداخته به اقدام مختار هم اشاره شده است. نيز به جملاتي كه در تحسين عمل مختار از ائمة معصومين ـ عليهم السلام ـ وارد شده پرداخت گرديده است، كه اين خود شايسته ترين يادي است كه امام معصوم ـ عليه السلام ـ از يك شيعه خالص مي كند. از لابلاي روايات بسياري بر مي آيد كه امامان و پيشوايان مذهبي همواره نسبت به مختار اظهار علاقة فراوان مي كردند و از اقدام او در انتقام گرفتن از قاتلين امام حسين ـ عليه السلام ـ و اصحابش ـ عليهم السلام ـ مسرور بوده اند. امام باقر ـ عليه السلام ـ فرمودند: «مختار را بد نگوئيد كه او دشمن ما را كشت و انتقام خون ما را گرفت.»[1] در جاي ديگر به پسر مختار مي فرمايد: «خدا پدرت را بيامرزد، حق ما را از هر كه بر او حق داشتيم گرفت.»[2] و همچنين زماني كه سر عبيدالله بن زياد را به مدينه نزد امام سجاد ـ عليه السلام ـ آوردند امام فرمودند: «كه هيچ كس از بني هاشم نبود مگر اينكه به مختار درود فرستاد و در حق وي دعا كرد و نسبت به وي سخن نيك گفت.»[3] و يا اينكه ابن عباس در جواب ابن زبير كه مختار را كذاب مي خواند گفت: «او كسي است كه قاتلان ما را كشته، انتقام خون ما را گرفته، دل هاي ما را تسكين داده و پاداش چنين كسي از سوي ما اين نيست كه او را دشنام دهيم.»[4]

اما از آنجا كه مختار ضربات زيادي بر پيكر امويان و زبير زده و همچنين در برابر اشراف كوفه از موالي - ايرانيان مسلمان شده كه نزد اشراف عرب نسبت به اعراب از جايگاه پايين تري برخوردار بودند- در سپاه خود استفاده كرد لذا مورخين سني مذهب و طرفداران گروه هاي ذكر شده نسبت ها و تهمت هاي ناروائي به مختار زده و رواج مي دادند كه باعث كم فروغ شدن اقدام مختار مي شد. البته اين نسبت ها اغلب بعد از مرگ مختار به او داده شده، اتهاماتي چون ادعاي نبوت، ادعاي مهدويت براي محمد ابن حنفيه و يا تاسيس فرقة كيسانيه و شايع‌تر از همه دادن لقب «كذاب» به مختار است كه در تمام متون اهل تسنن و دشمنان اهل بيت ـ عليهم السلام ـ و كينه توزان آمده است.[5] همان طور كه بيان شد روايات وارده در كتب تاريخي شيعه و سني در رابطه با مختار دو دسته هست، يك دسته كه كاملا اقدام مختار را ستايش كرده و او را از شيعيان مخلص اهل بيت ـ عليهم السلام ـ و از معارضين امويان شمرده است. اما دستة‌ ديگر از روايات كه از طرف دشمنان مطرح شده و تا مدت ها هم رواج داشت نسبت هاي مختلف را به او داده اند و اين شائبه را در اذهان ايجاد كرده كه مختار به خاطر اغراض شخصي دست به اين اقدام زده و از اين عمل بهره برداري سياسي كرده است.

منابع

——————————————————————————–

[1] . عالمي، محمدعلي، حسين نفس مطمئنه، تهران، انتشارات هاد، چاپ اول، 1372، ص 39.

[2] . مجلسي. بحارالانوار، بيروت، موسسه وفاء، چاپ دوم، 1403، ج 45، ص 351.

[3] . محمد بن سعد. طبقات الكبري، بيروت، دارالاحياء التراث العربي، 1405، ج5، ص 285.

[4] . بلاذري، انساب الاشراف، بيروت، 1397، ج2، ص 287.

[5] . جعفريان، رسول، تاريخ خلفاء، تهران، نشر الهادي، چاپ اول، 1377، ص 531.

اگر شکوفایی و والایی هنر در قیام ظهوری و معراج عاشقانه هنرمندان در نظر گرفته شود و ارج و شأنی از قیامت قامت هنر مردمی در رَفِ چینیْ خانه دلِ اهل نظر اتراق کرده باشد و پرده‏دار حقیقت، غبار ریا و تکلّف و تصنّع از رخسار هنر اصیل برگیرد، آن‏گاه به حق ‏الیقین خواهیم رسید و توصیف جانبازی هنرمندانه عاشقانِ راه حق را «شبیه‏ خوانی» خواهیم خواند، و تعزیه را کامل‏ترین هنری خواهیم دانست که هم از دیدگاه زیبایی‏ شناسی و هم از منظر اُنس و الفت با مردم عادی، هزار مهلکه و معرکه چشمگیر عیان می‏ سازد، و بی‏ ریا و صرفا با اتّکا به وفا و صفا و نقش شهدا در صحنه لم‏یزلیِ آزمونِ «اَلَستُ بربّکم؟ قالوا: بلی»، صد میدان عشق را می‏ نمایاند و از غیرت مندان، امداد می‏ طلبد تا سینه شرحه‏ شرحه از فراق و داغدار خود را طبل مصائب قرار دهند و به گلبانگ عزا و در وزن رثا و از گاهِ بُریده شدن کاکل خون‏ آلود هابیلِ وجیه به دست قابیلِ کریه، نوحه ‏ها سر دهند و به دستیاری و همدلی، سر سپارِ هابیلیان مظلوم باشند و رُخ از قابیلیان مشؤوم بر تابند و غمکده‏ای بیارایند که نقل محفلش گلواژه‏های کلامی و چرخش و پویش خدمتگزاران مجلسش گُلچرخ رفتاری و تمام ‏نمایش مصیبتش تعزیه یا شبیه‏ خوانی باشد و هر دَم بیتی نغز بر زبان شاعری عزادار جاری شود که:

این مصیبت چون ندارد انتها
هر چه گویم گفته‏ام از ابتدا

امّا تعزیه، فقط نمایش مصیبت نیست؛ بلکه نیایشی است درخور بزرگواران و آنان که نقد «جان» وقف کردند و خیرات باقیاتی جز طریق وصول به حقیقت برجای نگذاشتند.
تعزیه، شرح ماجرای «وقف خونِ»، دریادلانی است که قباله مِهر الهی را به خون خود مُهر کردند.
تعزیه، طوماری است از وقفنامه جسم و پیکر و اوداجِ بریده نیکان و پاکان که کُوردلی اشقیا و جبر فرعونیان و شدّادان و نمرودیان را جان و جسم خستند و خون حلقِ خود را بر زمین بریان و سوخته از ظلم ظالمان جاری نمودند. پس تعزیه تذکاری از جوشش خونهای حمرا و رویش گُلهای احمری است که از شاهرگ یحیای حریرْ حلقوم و حسین (ع) تشنه جگر ـ و حتّی در قلمرو اسطوره از رگهای سیاوش گُل بدن ـ بر شوره‏زار ظلم ‏آباد امیرانِ عهد عتیق و سفیانیانِ سفیه و افراسیابیان کریه ریخته است.
اینجاست که شاعری از مدّاحان آل‏اللّه‏ از ولایتی گمنام در شبیه‏نامه سیدالشهدا علیه‏السلام، به زبان حال از سوی زینب کبری (س) خطاب به شهیدِ اکبر، حسینِ جان بر کف و نشسته برلُجّه خون در گودال قتلگاه و به زیر خنجر بُرّانِ شمربن‏ ذی‏ الجوشن می‏ گوید:

حیف است خونِ حلق تو ریزند بر زمین
یحیای من! اجازه که تشتی بیاورم

پس ذکر مصائب آل‏اللّه‏ و گریستن بر آنان، «بکاء» منفعل نیست و «تعزیه، شرح قیام ظهوری و توصیف شکوفایی و مُردن از «عالم حیوانی و پر کشیدن از جهان خاکی و پَرّان شدن در آسمان عرش الهی و همدمی با کرّوبیان و همنشینی با ساقی کوثر علی (ع) و در نهایت آشکار ساختن کنز مخفی از زبان اولیاست» و تکیه و حسینیّه و عباسیّه و زینبیّه و جز آن، مأمنی برای تذکار از این خوبان خجسته و محل نفرین بر ستمگران معلون است.

تعزیه هنر مردمی است و سبب ماندگاری این هنر بی‏ریا همان است که مردم کوچه و بازار همواره به دلسپاری و عشق، در حفظ و نگهداشت این هنر آیینی ـ مذهبی کوشیده ‏اند. شأن و وقار این هنر را از یاد نبریم و آثار مثبت اجتماعی و تأثیرات عمیق روحی ـ اخلاقی تعزیه را فراموش نکنیم.
تعزیه، میراث جاویدان بنی نوع انسان است و وسیله تذکار ظلم ظالمان و جبر اشقیا و قوم دغا، و یادآور ایستادگی و مقاومت دریادلان است و مِهر اولیا و طایفه سرسپار خدا. تعزیه، هنر مقاومت است، قدر این هنر را بدانیم.

 برگرفته از سایت مرکز تعلیمات اسلامی واشنگتن

چرا امام حسین (ع) در عاشورا خون مبارکشان را به آسمان پرتاب کردند؟

تاریخ گزارش داده است که امام حسین (ع) هم مشتی از خون خود و هم مشتی از خون حضرت علی اصغر را در روز عاشورا به آسمان پرتاب کردند.

در باره فلسفه این عمل می توان گفت که آن حضرت می خواستند پیام نهضت خود را تا ابد به جهانیان برسانند؛ و در این راستا از این شیوه استفاده کردند که صحنه کربلا را بیشتر آغشته به خون کنند. به عبارت دیگر حضرت پیام خود را با خون خود و یارانش بر صفحه کربلا نقاشی کردند تا این نقاشی برای همیشه ماندگار شود.
پاسخ تفصیلی

طبرى می گوید : هشام به نقل از عمرو بن شمر، از جابر جعفى روایت کرده است که: امام حسین (ع) در اثر جنگیدن تشنه شد و تشنگى اش شدّت یافت. نزدیک شد تا آب بنوشد، حصین بن نمیر تیرى افکند که بر دهان امام نشست. امام شروع کرد به گرفتن خون از دهانش و آن را به آسمان مى پاشید. سپس خدا را حمد و ثنا گفت و دستان خود را جمع کرد و گفت : خداوندا! آنان را نابود کن و بر روى زمین کسى از آنان باقى نگذار . [1]

البته، امام حسین (ع) بعد از شهادت حضرت علی اصغر (ع) هم خون آن حضرت را بر آسمان پرتاب کردند.

در باره فلسفه این عمل امام حسین (ع) می توان گفت که آن حضرت می خواستند با این کار پیام خونین نهضت خود را تا ابد به جهانیان برسانند؛ چرا که هر چه خون شهید بیشتر ریخته شود این ندا بیشتر به جهان و جهانیان می‏رسد. مانند این که، در روز عاشورا، از سویی حرّ توبه می‏کند و می خواهد خون خو د را در راه اهداف امام حسین (ع) بریزد، یقیناً شهادت حرّ موجب نجات امام از دست لشکریان یزید نمی شود. و از سوی دیگر امام نیز ممانعت نکردند و بلکه خود بارها از مردم خواسته است که یاری اش کنند و در رکابش به شهادت برسند. اینها نشان می‏دهد که اباعبدالله (ع)، خونین شدن نهضت حسینی را می‏خواستند و تعمّد داشت که تاریخ و پیام خودش را با این رنگ ثابت و زایل‏ نشدنی بنویسند.

شايد رازش اين بود كه حضرت(ع) در عين حالي كه سوز دروني و سنگيني مصيبت را خواست اظهار كند، به اين وسيله رضايت خود و تسليم بودن در مقابل امر الهي را نيز بيان و آشكار نمايد، چنانكه جملات حضرت(ع) اشاره به آن دارد: «و چون خدا مي بيند بر من آسان است». و يا شايد به اين وسيله خواسته باشد كه قرباني او را بپذيرد و خداوند نيز پذيرفت و طبق برخي روايات قطره اي از آن خون به زمين بر نگشت. در نگاه برخي از انديشمندان چون شهيد مطهري(ره) اين كار امام نوعي حركت سمبوليك بود و به اين وسيله عطف توجه ويژه اي درتاريخ نسبت به كشته شدن علي اصغر(ع) و نمايش جنبه هاي مختلف قضيه عاشورا ايجاد كرده است.

به هرحال اینها صحنه های تکان دهنده صحرای کربلاست و قضایایی است که پیام امام حسین (ع) را برای همیشه در دنیا جاوید و ثابت و باقی ماندنی می‏کند . [3]

[1] الطبری، أبو جعفر محمد بن جریر،‏ تاریخ طبری، تحقیق محمد أبو الفضل ابراهیم، ج 5، ص 449، ، بیروت، دار التراث ، ط الثانیة، 1387/1967.

[3] برای آگاهی بیشتر، نک: شهید مطهری، مرتضی، حماسه حسینی، ج 1، صص 273 – 277، انتشارات صدرا، چاپ چهاردهم، 1368ش.

محدث قمی درس خواند و عمل كرد و پیش رفت. محدث قمی در زمان خود یكی از مربیان بزرگ و معلمان اخلاق اسلامی در میان مردم و حوزه ‎های علمیه شناخته می‎شد و خصوصیات اخلاقی فراوانی داشت كه در این فصل به پاره ‎ای از آنها اشاره می كنیم:

الف – انس با كتاب
یكی از ویژگیهای محدث قمی علاقه فراوان به نوشتن و مطالعه ‌كتاب بود. ایشان یا در كتابخانه بود یا با كتاب. فرزند ایشان می‎گوید: «با پدرم هر وقت از شهر بیرون می‎رفتم او از اول صبح تا به شام مرتب به نوشتن و مطالعه مشغول بود.» زمانی كه برای زیارت به كشورهای دور مسافرت می‎كرد اوقات فراغت خود را با كتاب سپری می‎كرد.

ب – تواضع و اخلاص
از دیگر ویژگیهای ایشان تواضع بسیار و همه جانبه‎ای بود كه از خود نشان می‎داد. در خانه، مدرسه و خیابان هر كسی را كه می‎دید – چه كوچك و چه بزرگ – احترام می‎كرد. در نزد علما و از بین آنان بویژه در حضور كسانی كه با حدیث و اخبار اهل بیت علیهم السلام سر و كار داشتند، اوج فروتنی و تواضع را به نمایش می‎گذارد. هیچ گاه در مجالسی كه وارد می‎شد در صدر نمی نشست و هرگز خود را بر دیگران مقدم نمی‎داشت. وی از خودستایی و خودپسندی احتراز می‎كرد. محدث قمی حدیث اخلاص بود و آیه زهد. مسیری كه می‎رفت اگر كوچكترین شبهه ‎ای در دلش رخنه می‎كرد كه قدمش برای خدا نیست یا وسوسه ای قلبش را می‎لرزاند بدون هیچ تأمل، از آنجا باز می‎گشت.
محدث قمی پس از عمری تلاش و خدمت به اسلام و مسلمین و تحمل سختیها و مرارات زمان بویژه در اواخر عمر كه مصادف با توطئه ‎های دشمنان اسلام و دین زدایی رضاخانی بود، در شب سه ‎شنبه بیست و دوم ذیحجه سال 1359 ق. بدرود حیات گفت و پس از تشییع در صحن مطهر علی علیه السلام (نجف اشرف) در جوار استادش مرحوم حاجی نوری به خاك سپرده شد.

فرزند بزرگ سيد الشهدا و شبيه پيامبر که روز عاشورا فداي دين شد.مادر علي اکبر، ليلا دختر ابي مره بود.در کربلا حدود 25 سال داشت.سن او را 18 سال و 20 سال هم‏گفته‏اند.او اولين شهيد عاشورا از بني هاشم بود.[1] علي اکبر شباهت بسياري به پيامبر داشت، هم در خلقت، هم در اخلاق و هم در گفتار.به همين جهت روز عاشورا وقتي اذن ‏ميدان طلبيد و عازم جبهه پيکار شد، امام حسين‏ «ع‏» چهره به آسمان گرفت و گفت: «اللهم‏ اشهد علي هؤلاء القوم فقد برز اليهم غلام اشبه الناس برسولک محمد خلقا و خلقا و منطقا و کنا اذا اشتقنا الي رؤية نبيک نظرنا اليه…»[2] .
شجاعت و دلاوري علي اکبر و رزم آوري و بصيرت ديني و سياسي او، در سفر کربلا بويژه در روز عاشورا تجلي کرد.سخنان، فداکاريها و رجزهايش دليل آن است.وقتي امام‏حسين از منزلگاه‏ «قصر بني مقاتل‏» گذشت، روي اسب چشمان او را خوابي ربود و پس از بيداري‏ «انا لله و انا اليه راجعون‏» گفت و سه بار اين جمله و حمد الهي را تکرار کرد.علي‏ اکبر وقتي سبب اين حمد و استرجاع را پرسيد، حضرت فرمود: در خواب ديدم سواري‏ مي‏گويد اين کاروان به سوي مرگ مي‏رود.پرسيد: مگر ما بر حق نيستيم؟ فرمود: چرا. گفت: «فاننا اذا لا نبالي ان نموت محقين» پس باکي از مرگ در راه حق نداريم![3] روز عاشورا نيز پس از شهادت ياران امام، اولين کسي که اجازه ميدان طلبيد تا جان را فداي ‏دين کند او بود.گر چه به ميدان رفتن او بر اهل بيت و بر امام بسيار سخت بود، ولي از ايثار و روحيه جانبازي او جز اين انتظار نبود.وقتي به ميدان مي‏رفت، امام حسين‏ «ع‏» در سخناني سوزناک به آستان الهي، آن قوم ناجوانمرد را که دعوت کردند ولي تيغ به رويشان‏ کشيدند، نفرين کرد.

علي اکبر چندين بار به ميدان رفت و رزمهاي شجاعانه‏اي با انبوه سپاه دشمن نمود. هنگام جنگ، اين رجز را مي‏خواند که نشان دهنده روح بلند و درک عميق اوست:

انا علي بن الحسين بن علي
نحن و رب البيت اولي بالنبي

تالله لا يحکم فينا ابن الدعي
اضرب بالسيف احامي عن ابي

ضرب غلام هاشمي عربي[4] .

پيکار سخت، او را تشنه‏تر ساخت.به خيمه آمد.بي آنکه آبي بتواند بنوشد، با همان ‏تشنگي و جراحت دوباره به ميدان رفت و جنگيد تا به شهادت رسيد.قاتل او مرة بن منقذ عبدي بود. پيکر علي اکبر با شمشيرهاي دشمن قطعه قطعه شد.وقتي امام بر بالين او رسيد که جان باخته بود.صورت بر چهره خونين علي اکبر نهاد و دشمن را باز هم نفرين کرد: «قتل الله قوما قتلوک…» و تکرار مي‏کرد که: «علي الدنيا بعدک العفا».و جوانان هاشمي‏ را طلبيد تا پيکر او را به خيمه گاه حمل کنند.[5] علي اکبر، نزديکترين شهيدي است که با حسين‏ «ع‏» دفن شده است.مدفن او پايين پاي ابا عبدالله الحسين‏ «ع‏» قرار دارد و به اين‏ خاطر ضريح امام، شش گوشه دارد.[6] .

الگوي شجاعت و ادب، اکبر
در دانه ي فاطمي نسب، اکبر

فرزند يقين ز نسل ايمان بود
پرورده ي دامن کريمان بود

آن يوسف حسن، ماه کنعاني
در خلق و خصال، احمد ثاني

آن شاهد بزم، سرو قامت بود
دريا دل و کوه استقامت بود

آن دم که لباس رزم مي‏پوشيد
از کوثر عشق، جرعه مي‏نوشيد

از فرط عطش فتاده بود از تاب
گرديد ز دست جد خود سيراب

در راه خدا ذبيح دين گرديد
بر حلقه ي عاشقان نگين گرديد

داغش کمر حسين را بشکست
با خون سرش حناي خونين بست

ديباچه ي داستان حق، اکبر
قرباني آستان حق، اکبر[7] .

پی نوشتها :
[1] حياة الامام الحسين، ج 3، ص 245 و مقاتل الطالبيين.
[2] بحار الانوار، ج 45، ص 43.
[3] اعيان الشيعه، ج 8، ص 206.
[4] همان، ص 207.
[5] حياة الامام الحسين، ج 3، ص 248.
[6] از جمله براي شرح حال او ر.ک: «علي الاکبر» از عبد الرزاق الموسوي، چاپ 1368 قمري، نجف، 146 صفحه.
[7] جواد محدثی.