اوضاع فرهنگی دوران امام رضا(ع)
در روایت دیگر، احمد بن محمد بن ابی نصر بَزَنطی گوید: به حضرت رضا(ع) گفتم بعضی از شیعیان قائل به جبر و بعضی قائل به تفویض شدهاند. امام(ع) فرمود: «بنویس خداوند میفرماید: ای فرزند آدم! این تو هستی که به مشیت و خواسته من میتوانی اراده کنی و به نیرو و قدرت من واجباتت را انجام دهی… هر آنچه نیکی به تو رسد از ماست و هرآنچه سختی به تو رسد، از خودت است[19]… من در مورد کارهایم مورد سؤال و بازخواست نیستم ولی از تو درباره کارهایت سوال خواهد شد…».[20]
از مهمترین اصحاب و شاگردان امام رضا(ع) میتوان به احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی، محمد بن فضل ازدی کوفی، حسن بن علی خزاز معروف به «وشاء»، خلف بصری، محمد بن سنان، حماد بن عثمان الناب، حسن بن سعید اهوازی، محمد بن سلیمان دیلمی بصری و عبدالله بن مبارک نهاوندی اشاره نمود.[21]
ج. ارسال نامهها و دستورالعملها
یکی از شیوههای دیگر مبارزه با انحرافات فکری و عملی امام رضا(ع)؛ نامهها، دستورالعملها و پیغامهای امام رضا(ع) بود که امام(ع) برای آنها ارسال میکردند. امام(ع) در آن نامهها وظایف آنان را در مقابل پیشامدهای سیاسی و اجتماعی روشن میساختند. این نوشتههای امام رضا(ع) که در زمینههای گوناگون فقهی، سیاسی، اعتقادی، فقهی و … بود، توسط اصحاب و یاران آنحضرت نگارش شده است.[22]
د. پاسخ به پرسشها و شبهات دینی
یکی از راههای مهم در بیان آموزهها و بیان حقایق اسلام در قالب پاسخ به پرسشها و شبهات دینی است. و پویایى «جامعه» و «فرهنگ»، در گرو پرسشهاى حقیقتطلبانه و پاسخهاى خِردورزانه است. امام رضا(ع) همانند دیگر ائمه اطهار(ع) این راه را در دوران زندگانی خود برای بیان معارف اسلامی و پیشرفت آن انجام دادند. بویژه برای مردمی که سالهای سال عطش شنیدن آنرا داشتند. یکی از جهات بارز سفر امام رضا(ع) توجه به تشنگان معارف الهی بود که مدتهای زیادی از اهل بیت پیامبرشان دور نگه داشته شده بودند. چنین مردمی در مسیری که حدود پنج هزار کیلومتر طول آن بود، خود را با امام معصوم(ع) و دریای علم نبوی رو به رو میدیدند.