با نگاهی به تاریخ نزول قرآن،در می یابیم،قرآن در جامعه ای نازل شد که مردم آن،به علت زندگی قبیلگی حکومت واحدی نداشتند و فقط پیوند خونی و قبیلگی بود که بر ارزش ها و روابط میان مردم حکم می راند.قسمت هایی از سرزمین آنها نیز،توسط دو قدرت امپراتوری روم و ساسانی اداره می شد.و این سلطه گری ها جدایی قبایل از یکدیگر را تشدید می نمود.
در طول سال های متمادی کینه های ریشه داری در دل قبیله ها انباشته شده بود،به طوری که یک موضوع ساده و جزئی،شعله جنگ خونینی میان آنان برمی افروخت؛و این،اسلام بود که توانست،اقوام و طوایف پراکنده و کینه توز را تبدیل به ملتی واحد و متحد و برخوردار از آگاهی کند.
قرآن کریم از همان آغاز نزول،با نظام قبیلگی که ریشه تمامی اختلاف ها بود،مبارزه کرد و «ایمان به خدای یکتا» را اساس ارزش ها معرفی نمود. بدین ترتیب،«ایمان مشترک» را نهادینه ساخت و تمامی مؤمنان را با هم برادر دانست.
انّما المؤمنون اخوة؛در حقیقت مؤمنان با یکدیگر برادرند .(سوره حجرات، ایه 10) قرآن کریم در حالی که آنها را در کنار هم و متعلق به یک امت یکپارچه (یعنی امت اسلامی) می داند،تأکید می نماید: و انّ هذه امّتکم امة واحدة و انا ربکم فاتّقون؛و این امت شما امتی یگانه و یکپارچه است و من پروردگار شمایم، پس مرا بپرستید .(سوره مؤمنون، ایه 52) همچنین انسان ها را به همدلی و اتّحاد فرا می خواند و خاطر نشان می سازد که الفت، مهربانی و برادری نعمتی است که با پذیرش دین خدا از سوی پروردگار دو جهان به آنها عطا شده است و مسلمانان باید قدر دان این محبت و برادری باشند: و اعتصموا بحبل اللّه جمیعاً و لاتفرّقوا و اذکروا نعمة الله علیکم اذ کنتم اعداء فالّف بین قلوبکم فاصبحتم بنعمته اخواناً؛و همگی به ریسمان محکم الهی چنگ زنید و پراکنده نشوید،و نعمت خداوند را بر خود به یاد آورید،آن گاه که دشمن بودید،پس میان شما یک دلی و مهربانی ایجاد نمود،تا اینکه به نعمت و لطف او با هم برادر شدید . (سوره آل عمران، ایه 103)
خداوند متعال در این ایه شریفه،همان مسئله اتحاد و مبارزه با هر گونه تفرقه را مطرح می کند و از مسلمانان می خواهد که همگی به ریسمان الهی چنگ زنند و پراکنده نشوند.
مفسران درباره اینکه منظور از «حبل اللّه» چیست،احتمالاتی را نقل کرده اند.بعضی می گویند:منظور از حبل اللّه، قرآ ن است و بعضی دیگر، اسلام را مقصود از آن می داند. برخی هم گفته اند که منظور خاندان پیامبر و ائمه معصومین(ع) 3 هستند.البته در روایات اسلامی نیز همین تعبیرات گوناگون دیده می شود.
در «معانی الاخبار» از امام سجاد(ع) نقل شده است که فرمود:حبل الله، قرآن است.
در تفسیر عیاشی آمده است که امام باقر(ع) فرمود:«حبل اللّه، آل محمد(ص)هستند که مردم مأمور به پبروی و یاری طلبی از آنها در زمینه ارتباط با خدا می باشند».
اما،آنچه در تفاسیر و احادیث شریف آمده است،هیچ کدام با یکدیگر اختلافی ندارند و همگی به یک حقیقت اشاره دارند؛زیرا منظور از«ریسمان الهی» هر گونه وسیله ارتباط با خداوند متعال است و تمام آنچه در این زمینه گفته شده است،در مفهوم وسیع ارتباط با خدا که از «حبل اللّه» فهمیده می شود، مشترک است.
این ایه شریفه از همه مسلمانان می خواهد که به ریسمان الهی،یعنی همان نقطه ارتباط با خدای متعال چنگ زنند و همگان بر این محور، اتفاق و اتحاد داشته باشند.
سپس،قرآن کریم به نعمت بزرگ اتحاد و برادری اشاره می کند و مسلمانان را به تفکر در وضع اندوهبار گذشته و مقایسه آن با شرایط خود به هنگام وحدت فرا می خواند و می فرماید:فراموش نکنید که در گذشته چگونه با هم دشمن بودید،ولی خداوند در پرتو اسلام و ایمان،دل های شما را به هم مربوط ساخت و شما دشمنان دیروز، برادران امروز شدید.
رسول گرامی اسلام،در جریان «حجة الوداع» که شرایط حساس و خاصی بر مسلمانان حاکم بود، در مسجد «نجف» چنین ایراد سخن فرمودند:«خدا یاری کند بنده ای را که گفتار مرا بشنود و حفظ کند و سپس آن را به کسانی که نشنیده اند،برساند».این تعبیر آن حضرت، نشان از اهمیت موضوع دارد. آن گاه فرمود:«سه خصلت است که دل هیچ مسلمانی در مورد آنها خیانت نمی کند:
1.اخلاص عمل برای خدا.
2.نصیحت و خیرخواهی برای رهبران مسلمانان.
3.همبستگی و شرکت در اجتماع مسلمانان».
