گونه هاى مختلف تاريخ نگارى مسلمانان
تاريخ نگارى محلى
يكى از گونه هاى مختلف تاريخ نگارى ، تاريخنگارى محلى است . اين سبك تاريخ نويسى ، از قرن سوم به بعد كاملا متداول بوده و نگاشته هاى مفصلى در اين باره توسط مسلمانان تحرير شده كه برخى از آنان برجاى مانده است . ساختار اين كتابها به طور عمده بر سه پايه است : اطلاعات جغرافى ،تاريخى و رجالى .ازميان اينسه قسمت در بسيارى از اين قبيل منابع بخش رجالى اين تواريخ و شرح حال نگارى آنها، مفصل ترين قسمت است . بيان چگونگى احداث شهرها و اقوال ، مربوط به آن ، پيشينيه تاريخى تحولات سرنوشت ساز رخ داده در شهر، حكام و نيز برخى از آگاهيهايى كه مربوط به اماكن و يا محصولات شهر است ، در نخستين فصول كتاب اورده مى شود.پس از ان به شرح حال رجال آن شهر پرداخته شده و در مواردى صرفا از محدثان و گاه از تمامى مشاهير شهر به ترتيب الفبايى يا جزآن ، ياد مى شود. در ضمن شرح حال رجال محدّث در بيشتر موارد احاديثى از طريق آنان نقل مى شود كه از نظرحديث شناسى بسيار قابل توجه است .
تاريخ نويسى محلى از همان آغاز مورد توجه بوده است . ابن نديم در تقسيم بندى آثار هشام كلبى ، ذيل عنوان كتبه فى اخبار البلدان از كتاب البلدان الكبير، كتاب البلدان الصغير، كتاب تسمية من الحجاز من احياء العرب ، كتاب الحيرة ، كتاب اسواق العرب ، كتاب الاقاليم ياد كرده است .
متاءسفانه على رغم فراوانى اين قبيل آثار در فرهنگ مكتوب تاريخى مسلمانان شمار اندكى از آنها برجاى مانده است . كهن ترين اثرى كه در اين زمينه به دست ما رسيده كتاب فتوح مصر والمغرب از ابن عبدالحكم (م 257)
در كتاب تاريخ واسط از اسلم بن سهل رزاز معروب به بحشل واسطى (م 292) است كه كوركيس عواد آن را منتشر كرد.
تاريخ اصبهان اثر ابونعيم يك نمونه براى ساختار است كه در بالا از آن ياد كرديم . مشابه كتاب مزبور، كتاب طبقات المحدثين باصبهان از ابوالشيخ است كه بيشتر رجال شناسانه وحديثى دارد. تاريخ اصبهان حمزه اصفهانى كه فقرات فراوانى از آن در معجم الادباء و منابع ديرگ برجاى مانده اما اصل آن از ميان رفته است . تاريخ بغداد از مفصلترين نمونه هايى است كه در تمدن اسلامى برجاى مانده است . همينطور تاريخ دمشق ابن عساكر كه از متن كامل آن تا كنون پنجاه مجلد نشر شده و مختصر تاريخ دمشق از ابن منظور كه درسى مجلد انتشار يافته است .
تاريخى تريم كتاب كه عنوان تاريخ محلى دارد كتاب تاريخ المدينة المنوره از عمر بن شبّه (م 262) است .كه مورخان برجسته قرن سوم هجرى است .بخش عمده باقى مانده از اين اثر تاريخ تحولات سياسى مدينه و برخى از اطلاعات جغرافى اين شهر است اخبار مكه ارزقى ،و نيز اخبار مكه فاكهى از آثار بسيار مهم تاريخى مربوط به شهر مكه است كه جنبه تاريخى شان بسيار قوى است و ما پس از اين درباره آنها سخن خواهيم گفت . در همين رديف بايد از تاريخ الموصل ازدى ياد كرد.
