هدف خداوند از آزمایش بندگان
در اين آيه به هدف آفرينش مرگ و حيات انسان كه از شؤون مالكيت و حاكميت خداست اشاره كرده، و منظور از آزمايش خداوند نوعى پرورش است، به اين معنى كه انسانها را به ميدان عمل مىكشد تا ورزيده و آزموده و پاك و پاكيزه شوند. و لايق قرب خدا گردند.به اين ترتيب عالم ميدان آزمايش بزرگى است براى همه انسانها و وسيله آزمايش، مرگ و حيات، و هدف اين آزمون بزرگ رسيدن به حسن عمل، كه مفهومش (تكامل معرفت، و اخلاص نيّت، و انجام هر كار خير) است.[21]
بدین ترتیب روشن شد که امتحان خداوند موجب بروز استعدادها و تربیت و پرورش انسانها خواهد شد به ویژه آزمون به سختی ها و مصائب که آثار سازنده تری نسبت به امتحان به نعمت ها دارند. و همین تأثیرات سختی ها و رنج ها و بلایا در تکمیل و تهذیب شخصیت انسانی است که عرفا و اولیاء را طالب بلاء می کند.
3) تمرین انسان
گاهی امتحان برای تمرین امتحان شونده است؛ یعنی خداوند متعال ـ که البته در مورد غیر خداوند متعال هم صدق می کند ـ انسان را مورد آزمایش قرار می دهد برای این که در طی آن آزمایش استعدادهای درونی او به فعلیت برسد. مثل آدمی که خودش یا دیگری را به آب می اندازد برای این که شنا یاد بگیرد. این نوع امتحان، نوعی عمل و رفتار برای کمال یافتن است. بر اثر تلاش کردن در آب است که انسان شناگر می شود.
امتحان های الهی برای این جهت است که انسان در خلال آن گرفتاری ها، کمال یابد.[22] قرآن مجید به این حقیقت تصریح دارد؛ او آنچه را شما در سینه دارید می آزماید تا دل های شما کاملاً خالص گردد و او به همه اسرار درون شما آگاه است.[23] به تعبیر دیگر در سر دو راهی ها و سختی ها قرار دادن، برای آن که استعدادهای درونی اش بروز و ظهور کند، یعنی اگر این آزمایش نباشد، او در حد خامی و در حد بالقوه می ماند، این آزمایش است که تکمیل کننده است. نوع سوم آزمایش یعنی آزمایش تکمیل کننده. آزمایش الهی درباره بندگان همان خصلت تکمیل کنندگی را دارد.[24]
4) تطهیر گناهان
یکی دیگر از اهداف بلایا و شدائد، پاک کردن گناهان و لغزش های انسان است. ممکن است انسان، دچار لغزش هایی شده باشد که پیامد های تلخی به دنبال آورد. ماندن آنها برای اخرت، خیلی سخت است. اگر بتوان آنها را در این دنیا تسویه کرد، موقعیت ممتازی است. این کار به وسیله بلا ها و شدائد صورت می گیرد. بلا ها غیر از کار کرد تکاملی شان، کارکرد دیگری نیز در زمینه پاک کردن نامه اعمال از رفتار ناصالح دارند. کسی که بلا می بیند بخشی از گناهان او آمرزیده می شود. امام باقر علیه السلام می فرماید:«وقتی این آیه نازل شد که:«هرکس عمل بدی انجام دهد کیفر آن را می بیند »بعضی از اصحاب پیامبر خدا صلی الله گفتند: آیه ای از این سخت تر نیست! پس پیامبر خدا صلی الله به آنان فرمود: آیا در اموال و جان ها و خانواده تان دچار مصیبت نمی شوید ؟ گفتند:بله. حضرت فرمود: این آن چیز هایی است که خداوند به وسیله آن، برای شما حسنه می نویسد و به و.سیله آن، بدی ها را محو می کند.»[25] سختی بلا، سختی پاکیزه شدن است و پاکیزگی، ارزش سختی های آن را دارد. پیامبر خدا صلی الله می فرماید: «هیچ درد و رنج و اندوه و حزن و غمی به مسلمان نمی رسد، حتی تیغی که به پای او میرود، مگر این که خداوند متعال، گناهان وی را به خاطر آن می آمرزد.»[26]
