هدف خداوند از آزمایش بندگان
1) آفرینش انسان
« الَّذِى خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الحْيَوةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكمُ أَحْسَنُ عَمَلًا وَ هُوَ الْعَزِيزُ الْغَفُور[1]؛ همان كه مرگ و زندگى را پديد آورد تا شما را بيازمايد كه كدامتان نيكوكارتريد، و اوست ارجمند آمرزنده»
در این آیه چند نکته درخور توجه است:
1-1) هدف از«زندگی و مرگ» آزمایش انسان معرفی شده و هدف از این آزمون نیز رسیدن به«حسن عمل» که مفهومش تکامل معرفت و خلوص نیت و انجام هر کار خیر است.[2] خداوند همواره انسان را با مشکلاتی می آزماید تا افراد شکیبا را مشخص سازد؛[3] چنانکه قرآن می فرماید:« وَ لَنَبْلُوَنَّكُم بِشىَءٍ مِّنَ الخْوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِّنَ الْأَمْوَالِ وَ الْأَنفُسِ وَ الثَّمَرَاتِ وَ بَشِّرِ الصَّابرِين»[4]؛ و قطعاً شما را به چيزى از [قبيلِ] ترس و گرسنگى، و كاهشى در اموال و جانها و محصولات مىآزماييم.
گاه انسان با ثروت و یا فقر و گاه نیز با خیر یا شر مورد آزمایش قرار می گیرد:« كل نَفْسٍ ذَائقَةُ الْمَوْتِ وَ نَبْلُوكُم بِالشَّرِّ وَ الخْيرِ فِتْنَةً»[5]؛ هر نفسى چشنده مرگ است، و شما را از راه آزمايش به بد و نيك خواهيم آزمود .
در آزمایش است کـه کـمالات و هنر سپاس گـذاری افراد و همچنین کیفیت اعمال آشکار می گردد و افراد شایسته نیز مستحق دریافت پاداش می شوند. اما در همان حال کسی که لغزید، نباید نا امید شود؛ چرا که خداوند آمرزنده است.
1-2) «مرگ» را چیز عدمی ندانسته، بلکه چیز وجودی معرفی می کند که شایسته آفرینش است. بنابراین مرگ نابودی نیست، بلکه انتقال از مرحله ای به مرحله دیگر و آغاز زندگی جدید است.
1-3) در این آیه به «کیفیت عمل» اهمیت داده شده است. به دیگر بیان، هدف از آزمایش آن است که آشکار گردد کدام یک از انسان ها اعمال نیکوتری انجام می دهند؛ اعمالی که با معرفت و اخلاص بیشتر است.
1-4) مقصود از آزمایش خداوند، نوعی پرورش است؛ یعنی انسان ها را به میدان عمل می کشد تا ورزیده ،آزموده و پاک شده، شایسته پاداش الهی و مقام قرب او گردند، وگرنه خداوند چون به همه چیز داناست از امتحان انسان بی نیاز می باشد.[6]
